صفحه محصول - ارزیابی ارتباط بین فرسودگی شغلی و سلامت روانی کارمندان

ارزیابی ارتباط بین فرسودگی شغلی و سلامت روانی کارمندان (docx) 1 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 1 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

2505799-152856 دانشگاه آزاد اسلامي واحدعلي آباد كتول دنشکده مديريت و حسابداري ـ گروه مديريت پايان نامه براي دريافت درجه کارشناسي ارشد M.A مديريت دولتي گرايش منابع انساني عنوان بررسي رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان خراسان شمالي و گلستان استاد راهنما دکتر حسينعلي بهرام زاده استاد مشاور هرمز مهراني نگارش صالح صالحي 5542-20262 چکيده فرسودگي شغلي سندرم رواني متشكل از خستگي عاطفي، مسخ شخصيت(واكنش منفي و عاري از احساسات نسبت به ارباب رجوع) و كاهش احساس كفايت مي‌باشد كه نگرش منفي نسبت به خود، شغل و ديگران ايجاد كرده و سلامت عمومي‌فرد را به خطر مي‌اندازد. هدف تحقيق حاضر بررسي ارتباط بين فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌كاركنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي مي‌باشد. اين مطالعه از نوع توصيفي ـ همبستگي است، جمعيت مورد مطالعه، كليه کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي بوده كه بدليل کم بودن حجم جامعه کليه کارکنان به تعداد 82 نفر از طريق پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار جمع آوري اطلاعات شامل 2 پرسشنامه استاندارد بود: الف) پرسشنامه فرسودگي شغلي مسلچ (MBI) اين پرسشنامه كه از 22 گزاره جداگانه تشكيل شده است و سه جنبه فرسودگي شغلي (خستگي عاطفي، مسخ شخصيت وعدم كفايت شخصي) را مي‌سنجد. پرسشنامه بر اساس مقياس هفت درجه اي ليكرت تنظيم شده و با مقياس 0 تا 6 نمره گذاري شده است. ب)آزمون سلامت عمومي‌(GHQ-28) گلدبرگ، 1972، كه داراي 28 سؤال مي‌باشد و به بررسي سلامت عمومي‌فرد(در زير مقياس‌هاي سلامت جسماني، اضطراب، اختلال در كاركردهاي اجتماعي و افسردگي) مي‌پردازد كه با مقياس0 تا 3 نمره گذاري شده است. براي بررسي اعتبار پرسشنامه از ضريب آلفا کرونباخ استفاده شد که مقدار به ترتيب براي پرسشنامه فرسودگي شغلي و سلامت رواني برابر با 734/0 و 940/0 بود. براي تحليل داده‌ها از آمار توصيفي(فراواني، درصد) و آمار استنباطي(ضريب همبستگي اسپيرمن) استفاده شد. يافته‌هاي تحقيق نشان دادند که همبستگي معناداري بين فرسودگي شغلي و ابعاد آن (خستگي عاطفي، مسخ شخصيت وعدم كفايت شخصي) با سلامت عمومي‌مشاهده شد. کلمات کليدي: فرسودگي شغلي، خستگي عاطفي، مسخ شخصيت، احساس كفايت، سلامت عمومي فهرست مطالب عنوان صفحه TOC \o "1-5" \u فصل اول : کليات پژوهش 1-1 ) مقدمه PAGEREF _Toc379884702 \h 1 1-2 ) بيان مسئله PAGEREF _Toc379884703 \h 1 1-3 ) ضرورت و اهميت موضوع PAGEREF _Toc379884704 \h 3 1-4 ) اهداف تحقيق PAGEREF _Toc379884705 \h 5 1-4-1 ) هدف اصلي PAGEREF _Toc379884706 \h 5 1-4-2 ) اهداف فرعي PAGEREF _Toc379884707 \h 5 1-5 سوالات تحقيق PAGEREF _Toc379884708 \h 5 1-5-1 ) سوال اصلي PAGEREF _Toc379884709 \h 5 1-5-2 ) سوالات فرعي PAGEREF _Toc379884710 \h 5 1-6 ) فرضيات تحقيق PAGEREF _Toc379884711 \h 5 1-6-1 ) فرضيه اصلي PAGEREF _Toc379884712 \h 5 1-6-2 ) فرضيه‌هاي فرعي PAGEREF _Toc379884713 \h 6 1-7 ) روش تحقيق PAGEREF _Toc379884714 \h 6 1-7-1 ) نوع روش تحقيق PAGEREF _Toc379884715 \h 6 1-7-2 ) روش گردآوري اطلاعات PAGEREF _Toc379884716 \h 6 1-7-3 ) ابزار گردآوري اطلاعات PAGEREF _Toc379884717 \h 6 1-7-4 ) روش تجزيه و تحليل اطلاعات PAGEREF _Toc379884718 \h 7 1-7-5 ) حجم نمونه و روش نمونه گيري PAGEREF _Toc379884719 \h 7 1-7-6 ) قلمرو مکاني و زماني تحقيق PAGEREF _Toc379884720 \h 7 1-7-7) جامعه آماري PAGEREF _Toc379884721 \h 7 1-8 )تعريف مفاهيم و اصطلاحات PAGEREF _Toc379884722 \h 8 1-8-1 ) تعاريف نظري متغيرها PAGEREF _Toc379884723 \h 8 1-8-2 ) تعاريف عملياتي متغيرها PAGEREF _Toc379884724 \h 9 فصل دوم : مباني نظري و پيشينه تحقيق 2-1 ) مقدمه PAGEREF _Toc379884726 \h 11 2-2 ) تاريخچه فرسودگي شغلي PAGEREF _Toc379884727 \h 12 2-3 ) تعاريف فرسودگي شغلي PAGEREF _Toc379884728 \h 13 2-4 ) مدل‌هاي فرسودگي شغلي PAGEREF _Toc379884729 \h 16 2-4-1 ) مدل فرسودگي شغلي مسلچ و جکسون PAGEREF _Toc379884730 \h 19 2-5 ) عوامل موثر در ايجاد فرسودگي شغلي PAGEREF _Toc379884731 \h 20 2-5-1 ) عوامل فردي و بين فردي PAGEREF _Toc379884732 \h 23 2-5-2 ) عوامل سازماني PAGEREF _Toc379884733 \h 23 2-6 ) علائم فرسودگي شغلي PAGEREF _Toc379884734 \h 24 2-7 ) پيامدهاي فرسودگي شغلي PAGEREF _Toc379884735 \h 25 2-8 ) سلامت رواني PAGEREF _Toc379884736 \h 29 2-9 ) تعريف سلامت رواني PAGEREF _Toc379884737 \h 29 2-9-1 ) الگوهاي عمده در تعريف سلامتي PAGEREF _Toc379884738 \h 29 2-9-2 ) ابعاد سلامت PAGEREF _Toc379884739 \h 30 2-10 ) سلامت رواني در محيط کار PAGEREF _Toc379884740 \h 39 2-11 ) اهميت سلامت رواني PAGEREF _Toc379884741 \h 39 2-12 ) وضعيت سلامت رواني در جهان و ايران PAGEREF _Toc379884742 \h 41 2-13 ) اصول سلامت رواني و ارتقاء آن PAGEREF _Toc379884743 \h 42 2-14 ) مشخصه‌هاي سلامت رواني PAGEREF _Toc379884744 \h 43 2-15 ) عوامل موثر در سلامت رواني PAGEREF _Toc379884745 \h 45 2-16 ) مدل‌هاي اندازه‌گيري سلامت رواني PAGEREF _Toc379884746 \h 46 2-16-1 ) مدل دراگوتيز و همکاران (1973) PAGEREF _Toc379884747 \h 46 2-16-2 ) مدل گلدبرگ و همکاران (1979) PAGEREF _Toc379884748 \h 46 2-16-3 ) مدل راتر و همکاران (1970) PAGEREF _Toc379884749 \h 47 2-16-4 ) مدل ريف و همکاران (1926) PAGEREF _Toc379884750 \h 47 2-17 ) نظريات مرتبط با سلامت رواني PAGEREF _Toc379884751 \h 49 2-17-1 ) نظريه زيگموند فرويد PAGEREF _Toc379884752 \h 49 2-17-2 ) نظريه کورت لوين PAGEREF _Toc379884753 \h 50 2-17-3 ) نظريه آدلر PAGEREF _Toc379884754 \h 50 2-17-4 ) نظريه ساليون PAGEREF _Toc379884755 \h 50 2-17-5 ) نظريه کارل راجرز PAGEREF _Toc379884756 \h 51 2-17-6 ) نظريه آلبرت اليس PAGEREF _Toc379884757 \h 52 2-18 ) پيشينه تحقيق PAGEREF _Toc379884758 \h 52 2-18-1 ) تحقيقات انجام شده داخلي PAGEREF _Toc379884759 \h 52 2-18-2 ) مطالعات انجام شده خارجي PAGEREF _Toc379884760 \h 58 2-19 ) رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني PAGEREF _Toc379884761 \h 62 2-20 ) چارچوب نظري تحقيق PAGEREF _Toc379884762 \h 62 فصل سوم : روش تحقيق 3-1 ) مقدمه PAGEREF _Toc379884764 \h 65 3-2 ) روش تحقيق PAGEREF _Toc379884765 \h 65 3-3 ) متغير‌هاي تحقيق PAGEREF _Toc379884766 \h 67 3-3-1 ) متغيير مستقل PAGEREF _Toc379884767 \h 67 3-3-2 ) متغير وابسته PAGEREF _Toc379884768 \h 67 3-4 ) تعاريف عملياتي متغيرها PAGEREF _Toc379884769 \h 67 3-5 ) جامعه و نمونه آماري PAGEREF _Toc379884770 \h 68 3-5-1 ) قلمرو مکاني تحقيق PAGEREF _Toc379884771 \h 68 3-5-2 ) قلمرو زماني تحقيق PAGEREF _Toc379884772 \h 68 3-5-3 ) جامعه آماري PAGEREF _Toc379884773 \h 68 3-5-4 ) نمونه آماري PAGEREF _Toc379884774 \h 69 3-6 ) روش گردآوري داده‌ها PAGEREF _Toc379884775 \h 69 3-6-1 ) روش کتابخانه اي PAGEREF _Toc379884776 \h 69 3-6-2 ) روش ميداني PAGEREF _Toc379884777 \h 69 3-7 ) ابزار اندازه‌گيري PAGEREF _Toc379884778 \h 70 3-8 ) پايايي و روايي پرسشنامه PAGEREF _Toc379884779 \h 72 3-8-1 ) روايي PAGEREF _Toc379884780 \h 72 3-8-1-1 ) روايي محتوا PAGEREF _Toc379884781 \h 73 3-8-1 ) پايايي PAGEREF _Toc379884782 \h 73 3-9 ) تجزيه و تحليل داده‌ها PAGEREF _Toc379884783 \h 75 3-9-1 ) آمار توصيفي PAGEREF _Toc379884784 \h 75 3-9-2 ) آمار استنباطي PAGEREF _Toc379884785 \h 75 3-9-2-1 ) آزمون ضريب همبستگي PAGEREF _Toc379884786 \h 75 فصل چهارم : تجزيه و تحليل داده‌ها 4-1 ) مقدمه PAGEREF _Toc379884788 \h 78 4-2 ) تجزيه و تحليل توصيفي داده‌ها PAGEREF _Toc379884789 \h 78 4-2-1 ) توزيع فراواني نمونه بر حسب استان PAGEREF _Toc379884790 \h 78 4-2-2 ) توزيع فراواني نمونه بر حسب جنسيت PAGEREF _Toc379884791 \h 79 4-2-3 ) توزيع فراواني نمونه بر حسب سن PAGEREF _Toc379884792 \h 79 4-2-4 ) توزيع فراواني نمونه بر حسب تحصيلات PAGEREF _Toc379884793 \h 82 4-2-5 ) توزيع فراواني نمونه بر حسب سابقه خدمت PAGEREF _Toc379884794 \h 83 4-2-6 ) فراواني تحليل عاطفي، مسخ شخصيت و عدم موفقيت فردي آزمودني‌ها به تفکيک در هر استان PAGEREF _Toc379884795 \h 85 4-3 ) تجزيه و تحليل استنباطي داده‌ها PAGEREF _Toc379884796 \h 89 4-3-1 ) تحليل فرضيه‌هاي تحقيق PAGEREF _Toc379884797 \h 89 4-3-1-1 ) آزمون فرضيه اصلي PAGEREF _Toc379884798 \h 89 4-3-1-2 ) آزمون فرضيه فرعي اول PAGEREF _Toc379884799 \h 89 4-3-1-3 ) آزمون فرضيه فرعي دوم PAGEREF _Toc379884800 \h 90 4-3-1-4 ) آزمون فرضيه فرعي سوم PAGEREF _Toc379884801 \h 90 فصل پنجم : نتيجه گيري و پيشنهادات 5-1 ) مقدمه PAGEREF _Toc379884803 \h 93 5-2 ) نتايج حاصل از فرضيه اصلي تحقيق PAGEREF _Toc379884804 \h 93 5-3 ) نتايج حاصل از فرضيه فرعي اول تحقيق PAGEREF _Toc379884805 \h 93 5-4 ) نتايج حاصل از فرضيه فرعي دوم تحقيق PAGEREF _Toc379884806 \h 94 5-5 ) نتايج حاصل از فرضيه فرعي سوم تحقيق PAGEREF _Toc379884807 \h 94 5-6 ) بحث و تفسير PAGEREF _Toc379884808 \h 94 5-7 ) پيشنهادات پژوهش PAGEREF _Toc379884809 \h 97 5-7-1 ) پيشنهادهاي مربوط به فرضيه اصلي PAGEREF _Toc379884810 \h 97 5-7-2 ) پيشنهادهاي مربوط به فرضيه فرعي اول PAGEREF _Toc379884811 \h 98 5-7-3 ) پيشنهادهاي مربوط به فرضيه فرعي دوم PAGEREF _Toc379884812 \h 98 5-7-4 ) پيشنهادهاي مربوط به فرضيه فرعي سوم PAGEREF _Toc379884813 \h 98 5-8 ) پيشنهاداتي براي پژوهش‌هاي آتي PAGEREF _Toc379884814 \h 99 5-9 ) محدوديت‌هاي پژوهش PAGEREF _Toc379884815 \h 99 منابع و مآخذ منابع فارسي PAGEREF _Toc379884819 \h 102 منابع انگليسي PAGEREF _Toc379884821 \h 106 پيوست الف ) پرسشنامه‌ها PAGEREF _Toc379884816 \h 109 ب ) نتايج خروجي Spss PAGEREF _Toc379884818 \h 113 فهرست جدول‌ها جدول 2ـ1 : خلاصه اي از پيشينه تحقيقات در مورد فرسودگي شغلي و سلامت رواني 61 جدول 3ـ1 : ضريب آلفاي کرونباخ پرسشنامه فرسودگي شغلي 74 جدول 3ـ2 : ضريب آلفاي کرونباخ پرسشنامه سلات رواني 74 جدول 4ـ1 : فراواني نمونه به تفکيک استان 78 جدول 4ـ2 : فراواني نمونه به تفکيک جنسيت 79 جدول 4ـ3 : فراواني جنسيت آزمودني هاي به تفکيک در دو استان 79 جدول 4ـ4 : فراواني نمونه به تفکيک سن 80 جدول 4ـ5 : فراواني سن آزمودني هاي به تفکيک در دو استان 80 جدول 4ـ6 : فراواني نمونه به تفکيک تحصيلات 82 جدول 4ـ7 : فراواني سطح تحصيلات آزمودني هاي به تفکيک در دو استان 82 جدول 4ـ8 : فراواني نمونه به تفکيک سابقه خدمت 83 جدول 4ـ9 : فراواني سابقه خدمت آزمودني هاي به تفکيک در دو استان 83 جدول 4ـ10 : فراواني تحليل عاطفي آزمودني هاي به تفکيک در دو استان 86 جدول 4ـ11 : فراواني مسخ شخصيت آزمودني هاي به تفکيک در دو استان 86 جدول 4ـ12 : فراواني عدم موفقيت فردي آزمودني هاي به تفکيک در دو استان 87 جدول 4ـ13 : ميانگين متغيرهاي تحقيق به تفکيک در دو استان 88 جدول 4ـ14 : نتايج آزمون همبستگي اسپيرمن بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني 89 جدول 4ـ15 : نتايج آزمون همبستگي اسپيرمن بين خستگي عاطفي و سلامت رواني 90 جدول 4ـ16 : نتايج آزمون همبستگي اسپيرمن بين مسخ شخصيت و سلامت رواني 90 جدول 4ـ17 : نتايج آزمون همبستگي اسپيرمن بين عدم موفقيت فردي و سلامت رواني 91 فهرست نمودارها نمودار 4ـ1 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک استان 81 نمودار 4ـ2 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک جنسيت 81 نمودار 4ـ3 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک سن 84 نمودار 4ـ4 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک سطح تحصيلات 84 نمودار 4ـ5 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک سابقه خدمت 85 فهرست شکل‌ها شکل 2ـ1: مدل مفهومي پژوهش (مدل مسلچ ـ گلدبرگ) 63 فصل اول کليات پژوهش )فصل اول : کليات پژوهش ) مقدمه همواره نحوه كار افراد و محيط آن مي‌تواند بر روي سلامت روان ايشان تأثيرگذار باشد و در نتيجه باعث ارتقا يا افت كاري ايشان مي‌گردد. زندگي لاجرم ما را در مواجهه با محرك‌هاي تنش زا قرار مي‌دهد و فشار رواني بسيار كم كه فشار رواني خفيف ناميده مي‌شود، مي‌تواند به اندازه فشار رواني بسيار زياد كه فشار رواني بسيار شديد نام دارد براي ما نامطلوب باشد. همچنين، فشار رواني مي‌تواند زندگي را سرشار از چالش و تهييج سازد. هنگامي‌كه خواست‌هاي يك موقعيت با توانايي‌هاي ما كاملاً جور درآيند مي‌توانيم يك حالت شنگولي را كه غرق شدن در كار ناميده مي‌شود، تجربه كنيم. در اين حالت حداكثر كارآيي را داشته و خود را با لذت در كارمان غرق مي‌كنيم. اكثر تحقيقات نشان مي‌دهند كه نگرش خوش بينانه در مواجهه با فقدان‌ها و شكست‌ها، سلامت روان را بالا مي‌برد، در حالي كه بدبيني تأثير منفي بر آن دارد. افكار ما به طور زيادي بر مشكلات هيجاني و شخصي مان تأثير مي‌گذارند. افكار منفي در خلق منفي و افسردگي رايج است و افكار مثبت در احساسات خوب و شاد نقش دارند. تجربيات نشان مي‌دهد زماني كه ما در مورد موقعيت‌ها به طرز خوشحال، غمگين و عصباني فكر مي‌كنيم، اغلب احساسات مربوطه به وجود مي‌آيند. در بسياري از بررسي‌ها معلوم شده است كه محيط بر كاركرد رواني ما تأثير مي‌گذارد(آندرورا، 1382). ) بيان مسئله آزمايشگاه فني و مکانيک خاک در سال 1334 براي اولين بار با نام شرکت مهندسين مشاور جان و مولم جهت تحقيق و مطالعه خاک هاي ايران در ساخت راه هاي اصلي تحت عنوان آزمايشگاه خاکشناسي در دانشکده فني دانشگاه تهران فعاليت خود را آغاز نمود و پس از 2 سال اين آزمايشگاه تحت نظر سازمان برنامه و بوسيله شرکت امان و ويتني براي مدت يکسال ديگر به کار خود ادامه داد و سپس مستقيماً زير نظر سازمان برنامه و با مسئوليتها و شرح وظايف جديد شروع بکار کرد. در سال 1342 به استناد مصوبه شماره 4296 هيئت وزيران با نام آزمايشگاه فني خاک شناسي تغيير نام يافت. در سال 1350 اين مرکز به دليل حجم بالاي پروژه هاي بخش عمراني، راه سازي و ساير پروژه هاي مرتبط با وزارت راه و ترابري با نام آزمايشگاه فني و مکانيک خاک به وزارت راه و ترابري انتقال يافت. در حال حاضر بصورت يک شرکت صد در صد دولتي فعاليت مي نمايد. خدمات اين آزمايشگاه طيف وسيعي از فعاليتها را شامل مي گردد از قبيل مطالعه ، طراحي ، محاسبه ، نظارت و مشاوره در موارد مکانيک خاک و سنگ ، راه ، فرودگاه ، بنادر ، راه آهن ، ژئوتکنيک و مقاومت مصالح بر اساس ضوابط سازمان مديريت و برنامه ريزي کشور. يکي از موارد بيانيه ماموريت و چشم انداز شرکت آزمايشگاه فني و مکانيک خاک اصلاح و بهبود ساختار سازماني منابع انساني و مالي شرکت و همچنين ارتقا بهره وري ، بهبود کيفيت و زنجيره ارزش مي باشد و از آنجايي که منابع انساني جز لاينفک، اساسي و استراتژيک هر سازماني محسوب مي گردد، بنابراين يكي از مشكلات ناشي از محيط كار در شرکت هاي آزمايشگاه فني و مکانيک خاک، موضوع استرس مي‌باشد كه اگر به مدت زمان طولاني و به طور وسيع توسط شخص احساس شود، احتمال دارد نشانه‌ها شكل قطعي به خود بگيرد. و به مرحله فرسودگي زياد مي‌انجامد. بنابراين پديده رايج محيط‌هاي شغلي امروزي، موضوع فرسودگي شغلي مي‌باشد و آن به فشار رواني در محيط‌هاي شغلي اسناد مي‌شود كه امروزه اقدامات فراواني براي پيشگيري از آن در دست اجرا است. ولي همواره به ارتباط آن با تيپ‌هاي شخصيتي اشاره مي‌شود و مطرح مي‌شود كه برخي افراد خاص مستعد تجربه فرسودگي شغلي مي‌باشند (آل ابراهيم، 1377). امروزه، به دليل تغييرات شگرفي که فرسودگي شغلي مي‌تواند بر کيفيت زندگي شخصي، خانوادگي و سلامت عمومي‌و حرفه اي بر جاي بگذارد، به صورت يک مسأله جدي مدنظر قرار گرفته است (گرونهوك، 2000 به نقل از شعباني بهار، 1391). با توجه به اهميت موضوع و علاقه مندي محقق و کمبود تحقيقات با دو متغير موجود (فرسودگي شغلي و سلامت رواني) اين تحقيق در صدد شناسايي و تعيين رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان خراسان شمالي و گلستان مي‌باشد. و لذا سوال اصلي پژوهش اين است که آيا بين فرسودگي شغلي با سلامت رواني کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان خراسان شمالي و گلستان رابطه وجود دارد؟ ) ضرورت و اهميت موضوع از آن جا كه مهمترين منبع هر سازماني نيروي انساني آن مي‌باشد، بايد به اين امر توجه كافي صورت پذيرد كه در دهه‌هاي اخير توجه به سلامت رواني و مطالعه آن گسترش فراوان يافته است، تا با شناخت منابع و عوامل زمينه ساز سلامت رواني بتوانند با آموزش روش‌هاي مقابله اي به افزايش اثربخشي فعاليت‌هاي افراد در سازمان بيافزايد و سنگ زير بناي سلامتي بيش تر و بهزيستي را بنا نهند. درباره ضرورت تحقيق بايد يادآور شدكه عدم وجود سلامت رواني اكثريت کارکنان يا قشر قابل توجهي از آن‌ها براي هر نظم اجتماعي و عملكرد سازماني نامطلوب است وگسترش آن باعث كمرنگ شدن تعهد فرد به ارز شها و اهداف سازماني مي‌شود و منشأ بسياري از نابهنجاري‌هاي اجتماعي ديگر است. از آن جا كه پيامدهاي نبود سلامت رواني براي سازمان و جامعه بسيار گرانبار است، بررسي رابطه فرسودگي شغلي با سلامت رواني در سازمان‌ها ضروري به نظر مي‌رسد. بنابراين مي‌توان پذيرفت كه فرسودگي در كار يك مشكل عمده بهداشت عمومي‌محسوب مي‌شود(مسلچ و همکاران، 2001) كه مي‌تواند سلامت عمومي‌فرد را تحت تاثير خود قرار دهد. از عوامل مؤثر در سلامتي مي‌توان به عوامل ژنتيكي و فردي مانند: سن، جنس، شغل و طبقه اجتماعي، عوامل محيطي، شيوه‌هاي زندگي مردم و وسعت و كيفيت ارائه خدمات اشاره كرد، بدين ترتيب فرسودگي شغلي نه تنها با بهداشت رواني يك شخص بلكه با ميزان بهره‌وري او نيز رابطه دارد و از طريق غلبه بر فرسودگي شغلي مي‌توان به ارتقاي بهداشت رواني و افزايش اثربخشي و بهره‌وري نيروي انساني كمك كرد(ناستي زايي و همکاران، 1387). از آنجا كه اغلب كاركنان هر سازمان يك سوم اوقات شبانه روز خود را در محيط كار مي‌گذرانند، فشارهاي كاري مي‌تواند يكي از مهمترين علل فرسودگي شغلي در اين افراد باشد و فرد مبتلا به فرسودگي شغلي مسلماً در تصميم گيري و برنامه ريزي، برقراري روابط با ديگران، شيوه اجرايي اثربخشي كار و در نهايت كارايي و بهره‌وري دچار مشكل خواهد شد. بنابراين مديريت بر فشارهاي روحي و رواني و به كنترل درآوردن اين پديده مخرب سهم اساسي و تأثيرگذار در روند موفقيت هر سازمان دارد. با توجه به اين كه اكثر تحقيقات انجام شده در ايران در زمينه فرسودگي شغلي به مباحثي از قبيل ميزان شيوع اين پديده و علل آن پرداخته است و هيچگونه تحقيقي در زمينه ارتباط آن با سلامت رواني كاركنان آزمايشگاه فني مکانيک خاک استان خراسان شمالي و گلستان انجام نشده است. بنابراين با توجه به اثرات منفي فرسودگي شغلي بر عملکرد فرد که به صورت کاهش درآمد و موثر بودن در محل کار، غيبت از محل کار، ترک حرفه، مشکلات خانوادگي و زناشويي، (استفاده از الکل و مواد مخدر)، افسردگي و حتي خود کشي مي‌باشد، شناخت اين سندرم و عوامل موثر در ايجاد آن و در نهايت پيشگيري از وقوع اين سندرم از اهميت خاصي برخوردار مي‌گردد. با توجه به اين مطالب برآن شديم تا شيوع ابعاد مختلف فرسودگي شغلي و رابطه سلامت رواني با فرسودگي شغلي در کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان خراسان شمالي و گلستان را بررسي نماييم. ) اهداف تحقيق ) هدف اصلي بررسي وجود رابطه معني‌دار بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني. ) اهداف فرعي بررسي وجود رابطه معني‌دار بين خستگي عاطفي و سلامت رواني. بررسي وجود رابطه معني‌دار بين مسخ شخصيت و سلامت رواني. بررسي وجود رابطه معني‌دار بين كاهش موفقيت فردي و سلامت رواني. سوالات تحقيق ) سوال اصلي آيا بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان‌هاي خراسان شمالي و گلستان رابطه وجود دارد؟ ) سوالات فرعي آيا بين خستگي عاطفي و سلامت رواني کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان‌هاي خراسان شمالي و گلستان رابطه وجود دارد؟ آيا بين مسخ شخصيت و سلامت رواني کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان‌هاي خراسان شمالي و گلستان رابطه وجود دارد؟ آيا بين كاهش موفقيت فردي و سلامت رواني کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان‌هاي خراسان شمالي و گلستان رابطه وجود دارد؟ ) فرضيات تحقيق ) فرضيه اصلي بين فرسودگي شغلي با سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود دارد. ) فرضيه‌هاي فرعي بين خستگي عاطفي با سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود دارد. بين مسخ شخصيت باسلامت رواني رابطه معني‌داري وجود دارد. بين كاهش موفقيت فردي با سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود دارد. ) روش تحقيق ) نوع روش تحقيق تحقيق حاضر به لحاظ هدف از نوع كاربردي و به لحاظ جمع‌آوري داده‌ها از نوع توصيفي و همبستگي مي‌باشد. ) روش گردآوري اطلاعات ( ميداني، كتابخانه‌اي و غيره... ) به منظور گردآوري اطلاعات بخش ادبيات تحقيق، از روش کتابخانه‌اي (از قبيل کتاب‌ها، مقالات و پايان نامه‌ها و...) و جهت جمع‌آوري داده‌هاي آماري از روش ميداني استفاده مي‌گردد. ) ابزار گردآوري اطلاعات (پرسشنامه، كارت مصاحبه، كارت مشاهده، كارت آزمون، فيش و غيره ) ابزار اصلي گردآوري داده‌ها پرسشنامه است. اولين ابزار مورد استفاده پرسشنامه مربوط به فرسودگي شغلي است، براي گردآوري داده‌ها و سنجش فرسودگي شغلي از پرسشنامه 22 سؤالي «فر سودگي شغلي مسلچ (MBI)» كه فرسودگي شغلي را در سه بعد شامل تحليل عاطفي، مسخ شخصيت و احساس كاهش موفقيت فردي مي‌سنجد، استفاده شده است. دومين ابزار مورد استفاده، پرسشنامه مي‌باشد که ابزاري استاندارد جهت اندازه‌گيري سلامت رواني است كه در بيشتر تحقيقات مورد استفاده قرار گرفته است. روايي و پايايي هر دو پرسشنامه در مطالعات مختلف مورد تاييد قرار گرفته است. پرسشنامه سلامت رواني(GHQ 28) اولين بار توسط گلدبرگ در سال 1972 تنظيم گرديد. داراي سه فرم 12،28 و 60 سوالي است که فرم 28 سؤالي اين پرسشنامه در پژوهش حاضر از آن استفاده مي‌شود داراي چهار مقياس A, B, C, D مي‌باشد و هر مقياس هفت پرسش دارد که چهار دسته از اختلالات غيرسايکوتيک، شامل: نشانگان جسماني، اضطراب و اختلالات خواب، اختلال در کارکرد‌هاي اجتماعي و افسردگي و گرايش به خودکشي را اندازه‌گيري مي‌کند. ) روش تجزيه و تحليل اطلاعات به منظور بررسي وجود ارتباط و نيز ميزان آن، بين متغيرها از آزمون همبستگي استفاده مي‌شود و به دليل اينکه در اين تحقيق متغيرها کيفي‌اند از آزمون همبستگي اسپيرمن به کمک نرم افزار Spss 16 استفاده مي‌گردد. ) حجم نمونه و روش نمونه گيري تعداد کل کارکنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي به تعداد 82 نفر مي‌باشد که به علت همگن‌تر شدن ترکيب، از تمامي‌کارکنان آزمايشگاه فني مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي استفاده مي‌گردد، بنابراين حجم نمونه برابر با حجم جامعه خواهد بود لذا گردآوري داده‌ها از طريق شمارش افراد (سرشماري) صورت مي‌گيرد. ) قلمرو مکاني و زماني تحقيق قلمرو مکاني تحقيق حاضر شامل کليه ادارات آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي بود و قلمرو زماني نيز تابستان و پاييز سال 1392 مي‌باشد. ) جامعه آماري جامعه آماري تحقيق حاضر شامل کليه کارکنان مستقر در اداره‌هاي آزمايشگاه فني و مکانيک خاک در استان گلستان و خراسان شمالي به تعداد 82 نفر مي‌باشد. )تعريف مفاهيم و اصطلاحات ) تعاريف نظري متغيرها فرسودگي شغلي: فرسودگي شغلي يك سازه چند بعدي است كه شامل خستگي(تحليل)عاطفي، خودگم كردگي(مسخ شخصيت) و احساس عدم موفقيت فردي مي‌شود(مسلچ و جکسون، 1981). و در ميان افرادي كه با مردم كار مي‌كنند به ميزان‌هاي متفاوت اتفاق مي‌افتد(هاکانن و همکاران، 2006). ـ تحليل عاطفي: تحليل عاطفي نوعي احساس تخليه ي جسمي‌و روحي است كه به واسطه فشارهاي شغلي ايجاد مي‌شود؛ به گونه اي كه فردي كه قبلاً داراي انگيزه، پرانرژي، سرزنده و پرنشاط بوده، احساس مي‌كند كارش خسته كننده و بي معنا شده است(اميري و همکاران، 1390). ـ مسخ شخصيت(بدبيني، فرديت زدايي): اين بعد با فقدان توجه شخص به ديگران، شيء انگاري آنها، بي توجهي به نيازهاي آنها و رفتار سنگدلانه همراه است. افراد مبتلا اين گونه خود را توصيف مي‌كنند كه « من نگران آن هستم كه اين شغل جنبه‌هاي عاطفي و هيجاني را در من تضعيف كند» (سارافينو، 1387: 518). ـ كاهش موفقيت فردي: كاهش موفقيت فردي به اين معناست كه فرد احساس مي‌كند عملكرد وي با موفقيت همراه نيست؛ در واقع مي‌توان گفت كه در اين رابطه موفقيت ادراكي مطرح است نه موفقيت واقعي (ليئتر و مسلچ ، 1998) در واقع احساس كاهش موفقيت فردي يك ارزيابي منفي از خود در رابطه با انجام كار است كه ناشي از كم شدن احساس شايستگي در انجام وظايف شخصي است. ـ سلامت رواني : سازمان جهاني سلامت، سلامت رواني را چنين تعريف مي‌کند: «سلامت رواني در درون مفهوم کلي سلامت قرار مي‌گيرد و سلامت رواني يعني توانايي کامل براي ايفاي نقش‌هاي اجتماعي، رواني و جسمي: سلامت تنها نبود بيماري و يا عقب ماندگي نيست» (گنجي، 1379). ) تعاريف عملياتي متغيرها ـ فرسودگي شغلي: جهت اندازه‌گيري فرسودگي شغلي از مدل فرسودگي شغلي مسلچ (MBI) استفاده شده است که فرسودگي را در 3 بعد اندازه‌گيري مي‌کند و در نهايت مجموع نمرات حاصل از پرسشنامه 22 سوالي فرسودگي شغلي مسلچ، ميزان فرسودگي شغلي کارکنان را مشخص خواهد نمود. ـ خستگي عاطفي: از ابعاد فرسودگي شغلي مدل مسلچ مي‌باشد که مجموع نمرات حاصل از 9 سوال پرسشنامه فرسودگي شغلي(گويه‌هاي 1، 2، 3، 6، 8، 13، 14، 16، 20 ) ميزان آنرا در کارکنان معين مي‌کند. ـ مسخ شخصيت: از ابعاد فرسودگي شغلي مدل مسلچ مي‌باشد که مجموع نمرات حاصل از 5 سوال پرسشنامه فرسودگي شغلي (گويه‌هاي 5، 10، 11، 15، 22) ميزان آنرا در کارکنان معين مي‌کند. ـ عدم موفقيت فردي: از ابعاد فرسودگي شغلي مدل مسلچ که مجموع نمرات حاصل از 8 سوال پرسشنامه فرسودگي شغلي (گويه‌هاي 4، 7، 9، 12، 17، 18، 19، 21 ) ميزان آنرا در کارکنان معين مي‌کند. ـ سلامت رواني: جهت اندازه‌گيري سلامت رواني از مدل سلامت عمومي‌گلدبرگ استفاده شده که سلامت رواني را در 4 بعد نشانگان جسماني، اضطراب و اختلالات خواب، اختلال در کارکرد‌هاي اجتماعي و افسردگي و گرايش به خودکشي مي‌سنجد و در نهايت مجموع نمرات حاصل از پرسشنامه 28 سوالي، سلامت رواني کارکنان را مشخص مي‌کند. فصل دوم مباني نظري و پيشينه تحقيق ) فصل دوم : مباني نظري و پيشينه تحقيق ب ) فرسودگي شغلي ) مقدمه پيشرفت‌هاي شگرف فناوري و تغييرات نظام اجتماعي باعث گرديده که جوامع امروزي شکل پيچيده اي به خود بگيرند.عوامل متعددي همچون: مشکلات مالي و خانوادگي، تضاد با دوستان و همکاران، فشار رواني ناشي از عوامل محيطي و سازماني باعث شده است که به نحوي زندگي طبيعي انسان را تهديد نمايد(رستمي‌نيا، 1379 به نقل از شعباني بهار و کوناني، 1391: 78) اين فشار سبب مي‌گردد تا وظايفي که انسان به سادگي در شرايط طبيعي انجام مي‌دهد، با مشکل روبه رو شود، به گونه اي که با دشواري بدان پرداخته و حتي گاهي قادر به انجام آن نباشد. در نتيجه، آسيب‌هاي جدي بر منابع مالي و انساني سازمان وارد مي‌شود(صادقي بروجردي، 1382). پژوهش‌هايي که طي دهه‌هاي 1980 تا 1990 صورت گرفته است، تماماً تأييد نموده اند که مشکلات رواني و اجتماعي همگي در ايفاي نقش اجتماعي به عنوان يک عامل مانع و بازدارنده تلقي مي‌شوند. در غالب اين پژوهش‌ها، ضمن التفات به آثار مخرب مشکلات مذکور، تأکيد بر ضرورت کشف و شناخت علل و عوامل موثر از جمله فرسودگي شغلي که در سطح معناداري مي‌توانند شاخصي براي ارزيابي ميزان سلامت عمومي‌باشد، به وضوح مشاهده مي‌شود(تويتز، 1995 به نقل از شعباني بهار و کوناني، 1391: 78) نظام زندگي صنعتي، هر چند دستاوردهاي زيادي به همراه آورده است، اما در بسياري ابعاد نيز عوارضي در پي داشته است؛ از جمله اين كه افراد چه در زندگي فردي و چه در محيط كاري با استرس زيادي روبرو هستند. فشار ناشي از كار امري طبيعي است و حتي اگر بتوان آن را در يك ميزان متناسب نگاه داشت كه بتوان آن را مديريت كرد، مي‌تواند موجب خلاقيت‌هايي نيز در فضاي كار شود اما آنچه كه نامناسب مي‌باشد فشار زياد و منفي محيط كار مي‌باشد كه مي‌تواند سلامت عمومي ‌فرد را تحت تاثير خود قرار مي‌دهد. شرايط كاري، ابهام نقش، ميزان مسئوليت، روابط با زير دستان و همكاران و عدم امنيت شغلي از مهمترين عوامل تاثيرگذار در ايجاد استرس ناشي از كار مي‌باشند.(وايلي، 2000 به نقل از ناستي زايي و همکاران، 1387). بنابراين لازمه پيشرفت هر سازماني برخورداري از نيروي انساني سالم و کارآمد است. عوامل متعددي در ايجاد سلامت جسم و روان کارکنان يک سازمان و همچنين ميزان کارائي آنان موثر اند. که از مهمترين آنها مي‌توان به عامل فرسودگي شغلي اشاره نمود، اکثريت متخصصان در تعريف فرسودگي شغلي اتفاق نظر دارند که فرسودگي شغلي به نحوي با زندگي صنعتي محيط کاري، مربوط مي‌شود(ساعتچي، 1388 به نقل از انيسي و همکاران، 1389). ) تاريخچه فرسودگي شغلي هر چند«مسلچ» و «پاينز» در توسعه مفهوم فرسودگي شغلي نقش مؤثري داشته‌اند، ولي اين مفهوم براي نخستين بار در دهه 70 ميلادي توسط «هربرت فرويدنبرگر» بيان شد(نيک ليسک، 2005). فرسودگي شغلي واژه نسبتاً جديدي است كه از آن براي توصيف پاسخ‌هاي انسان درحين كار در برابر استرس‌هاي تجربه شده استفاده مي‌شود و شامل واكنش‌هاي رواني است كه افراد هنگام روبه رو شدن با استرس‌هاي شغلي از خود نشان مي‌دهند(لاکريتز، 2004 به نقل از اميري و همکاران، 1390). فرسودگي شغلي پيامدي از فشار شغلي دايم و مكرر بوده و به عنوان فقدان انرژي و نشاط تعريف مي‌شود؛ به طوري كه شخص احساس كسالت باري نسبت به شغل خود پيدا مي‌كند، به عبارت ديگر شخص به علت عوامل دروني و بيروني كه در محيط كارش وجود دارد احساس فشار مي‌كند و اين فشار، در نهايت به احساس فرسودگي تبديل مي‌شود و در اين وضعيت احساس كاهش انرژي رخ مي‌دهد. فرسودگي شغلي مرحله اي از خستگي و نااميدي است و زماني به وجود مي‌آيد كه فرد نتواند بر اهداف زندگي و اهداف كاري خود فايق آيد(اوهلرجري و همکاران، 1991). تا سال 1980 فرسودگي شغلي منحصراً درآمريكا مطالعه مي‌شد ولي كم كم توجه كشورهاي ديگر به خصوص كشورهاي انگليسي زبان مثل كانادا و انگليس نيز به اين پديده جلب شد. سپس مقالات و كتابها به زبان‌هاي ديگر ترجمه شد و در نيمه دوم سال 1980 ابزارهاي پژوهش به ويژه پرسشنامه «مسلچ» به زبان‌هاي فرانسوي، آلماني، هندي، ايتاليايي، سوئدي، اسپانيايي و عربي ترجمه شد و مطالعات بين فرهنگي آغاز شده است(حسن زادي، 1385). به طور كلي مطالعات فرسودگي شغلي به دو مرحله قابل تقسيم بندي هستند؛ در مرحله نخست فرسودگي شغلي به عنوان يك مشكل اجتماعي مطرح و از طريق مشاهدات ميداني مفهوم سازي شد كه در اين مرحله بيشترين تأكيد بر توصيف‌هاي باليني فرسودگي شغلي بود و مرحله دوم مطالعات فرسودگي شغلي نيز شامل پژوهش‌هاي تجربي و نظام مند، به ويژه ارزيابي اين پديده در جوامع آماري مختلف بود. در واقع پس از اين دو مرحله بود كه نظريه‌ها رشد يافته و مفهوم فرسودگي شغلي توسعه پيدا كرد(بوريتز، 2005 به نقل از اميري و همکاران، 1390). ) تعاريف فرسودگي شغلي صاحب نظران تعاريف متفاوتي از فرسودگي شغلي ارايه داده اند. گروهي فرسودگي شغلي را با استرس شغلي يكي مي‌دانند در حالي كه برخي ديگر استرس شغلي را دليل اصلي فرسودگي شغلي بيان مي‌كنند؛ وجه اشتراك تعاريف ارايه شده اين است كه تمامي‌متخصصان به نوعي فرسودگي شغلي را در ارتباط با استرس شغلي مي‌دانند( فاربر، 2003 به نقل از اميري و همکاران، 1390). « فرويدنبرگر» به عنوان اولين كسي كه از واژه فرسودگي شغلي با مضمون امروزي آن استفاده كرده است، مفهوم فرسودگي شغلي براي اولين بار از سوي فرودنبرگر در سا ل 1974 معرفي شد. وي فرسودگي شغلي را حالتي از خستگي و ناكامي‌مي‌داند كه ناشي از ارتباطات و روابط شغلي است كه به وصول نتيجة دلخواه منجر نمي‌شود(آيکن و همکاران، 2009: 895). وي اين پديده را سندرم تحليل جسمي‌و رواني ناميده است(‌هالبرگ، 2005 به نقل از اميري و همکاران، 1390) و آن را حالتي از خستگي عاطفي و جسماني مي‌داند كه از شرايط موجود در محيط كار نشئت مي‌گيرد(فاربر، 2003 به نقل از اميري و همکاران، 1390) بايد توجه كرد، فرسودگي شغلي نوعي بيماري است كه داراي علايم و نشانه‌هاي جسمي‌و روحي ديگري نيز هست و نبايد اين نوع خستگي مزمن را با خستگي‌هاي معمولي و زودگذر اشتباه كرد. « فاربر» معتقد است: فرسودگي شغلي، حالتي از خستگي جسمي، عاطفي و روحي است كه در نتيجه مواجهه مستقيم و درازمدت با مردم در شرايطي كه از لحاظ عاطفي طاقت فرساست، ايجاد مي‌شود(سودرفلت و همکاران، 1995به نقل از اميري و همکاران، 1390). رايج ترين تعريفي كه از فرسودگي شغلي ارايه شده عبارت است از خستگي جسمي، روحي و ذهني كه ناشي از كار بلندمدت در شرايط روحي طاقت فرساست(شوافلي و گرينگلاس، 2001 به نقل از اميري و همکاران، 1390). «ديك» اظهار مي‌دارد فرسودگي شغلي عبارت است از خستگي شديد و احساس مورد سوءاستفاده قرار گرفتن شخص، كه اين نوع خستگي با استراحت و استفاده از مرخصي نيز برطرف نمي‌شود. او همچنين معتقد است فرسودگي شغلي حالتي است كه فرد از نظر شخصيتي خود را كمتر از ديگران تصور كرده و احساس مي‌كند كه كار و عملش مورد توجه قرار نمي‌گيرد(ديک، 1992). «مسلچ» و«جكسون» در سال 1981 تعريفي جامع از فرسودگي شغلي ارايه نمودند؛ اين دو پژوهشگر فرسودگي شغلي را سندرمي‌روان شناختي مي‌دانند كه تركيبي از سه مؤلفه تحليل عاطفي، مسخ شخصيت و كاهش موفقيت فردي است كه در ميان افرادي كه با مردم كار مي‌كنند به ميزان‌هاي متفاوت اتفاق مي‌افتد(هاکانن و همکاران، 2006). كه در اين پژوهش اين تعريف مبناي انجام پژوهش قرار گرفته است. استوارت و سوندين (1987 به نقل از شاکري نيا و همکاران، 1391) فرسودگي شغلي را براي توصيف شاغليني به کار مي‌برند که در موقعيت شغلي، تا بدان نقطه از استرس رنج مي‌برند که از حد تحمل آنها بيرون بوده و ديگر عملکرد مؤثر و باروري ندارد. سازمان بهداشت جهاني(1998)، در تعريف فرسودگي شغلي اظهار داشته است که فرسودگي شغلي عبارت است از يک فرآيند روانشناختي که تحت شرايط استرس شغلي شديد حادث مي‌شود و خود را به صورت فرسودگي عاطفي، مسخ شخصيت، کاهش انگيزه و پسرفت (تضعيف عملکرد) نشان مي‌دهد. (شعباني بهار و کوناني، 1391). همچنين، همين سازمان، سلامت عمومي‌را برخورداري از آسايش کامل جسمي، رواني و اجتماعي و نه فقط نداشتن بيماري و نقص عضو تعريف کرده است(لست، 1376). افرادي که توسط استرس و فرسودگي شغلي درهم شکسته مي‌شوند، فرسوده ناميده مي‌شوند(حسيني، 1368). فرسودگي شغلي محصول استرس طولاني مدت در محل کار مي‌باشد. علايم اين سندرم زماني آشکار مي‌شود که توانايي‌هاي فرد براي تقاضاهاي محيط کار کافي نباشد. خستگي هيجاني (خستگي مزمن، اختلالات خواب، علايم جسمي‌مختلف) به صورت کاهش انرژي و احساس تخليه توان روحي، مسخ شخصيت (واکنش منفي، عاري از احساس و توأم با بي اعتنايي مفرط نسبت به همکاران و مراجعين، احساس گناه، گوشه گيري، کاهش کار و فعاليت روزانه) به معناي جدايي رواني فرد از شغلش و کاهش احساس کفايت شخصي کاهش احساس شايستگي و موفقيت در حرفه، نارضايتي از کار، احساسات مبناي بار شکست و ناتواني، از دست دادن قدرت تشخيص و درک، حس دائمي‌از اجحاف و استثمار و کاهش عملکرد شغلي، سه بعد مختلف فرسودگي شغلي مي‌باشند(فرودنبرگر، 1975؛ مسلچ و گولدنبرگ، 1988). بنابراين فرسودگي شغلي يک حالت مزمن است که از سه مولفه خستگي جسماني، شناختي و هيجاني تشکيل شده است(شيروم، 2003). ) مدل‌هاي فرسودگي شغلي تعاريف ارائه شده از فرسودگي شغلي را مي‌توان بر روي طيفي فرض كرد كه در يك سوي آن تعريف ارائه شده توسط فرادنبرگر و در سوي ديگر تعاريف ارائه شده توسط مسلچ و همكارانش قرار دارد(اکبري و همکاران، 1390: 2). توصيف فرادنبرگر از فرسودگي شغلي درواقع رويكردي يك بعدي است كه عمدتاً بر روي مؤلفة فرسودگي عاطفي خارج از بافت اجتماعي متمركز است اما اين رويكرد يك بعدي به دلايل مختلفي مورد انتقاد قرار گرفته است. به عنوان مثال برخي محققان( برنينک ميجر و همکاران، 2001 به نقل از اکبري و همکاران، 1390: 2) معتقدند كه ماهيت فرسودگي شغلي اساساً چند بعدي است و امكان جمع کردن تمام ويژگي‌هاي فرسودگي شغلي در يك مدل يك بعدي وجود ندارد(اکبري و همکاران، 1390: 2). در دهه 1980، تحقيقات در مورد فرسودگي شغلي به سمت رويكردي تجربي و هدفمند تغيير مسير داد(مسلچ و همکاران، 2001) اين تحقيقات عمدتاً ماهيتي كمي‌داشته و از روش‌هايي چون پرسش نامه و بررسي استفاده مي‌كنند و جمعيت بزرگ تري را نيز به عنوان شركت كننده در بر مي‌گيرند. در اين برهه، ارائه تعاريف دقيق تر از فرسودگي شغلي نيز مورد توجه قرار گرفت تا براساس آن‌ها بتوان ابزار دقيقي براي سنجش فرسودگي شغلي ايجاد كرد (مسلچ، 1998 به نقل از اکبري و همکاران، 1390: 2). تحقيقات روان سنجي در اين زمينه منجر به شكل گيري پرسش نامة فرسودگي شغلي مسلچ (MBI) شد كه در كشورهاي مختلف در زمينه‌هاي گوناگون مورد استفاده قرار گرفته و ويژگي‌هاي روان سنجي قوي و قابل توجهي را نيز نشان مي‌دهد(اکبري و همکاران، 1390: 2). بر اساس يافته‌هاي تحقيقات مختلف دربارة رابطه و هم نشيني مؤلفه‌هاي مختلف فرسودگي شغلي در جمعيت‌هاي متفاوت، مسلچ و جکسون (1984) تأكيد مي‌كنند كه فرسودگي شغلي هرگز نبايد به صورت يك مفهوم تك بعدي تصور شود بلكه فرسودگي شغلي بايد سازه اي چند بعدي و متشكل از سه زيرسازه فرسودگي عاطفي، تهي شدن از ويژگي‌هاي شخصيتي و كاهش احساس موفقيت فردي به شمار رود كه اگرچه در آن زيرسازه‌ها يا مؤلفه‌ها به لحاظ مفهومي‌از يكديگر تفكيك مي‌شوند اما به لحاظ تجربي با يكديگر مرتبط اند. فرسودگي عاطفي به «احساس خستگي عاطفي ناشي از كاهش منابع عاطفي و احساسي فرد» (ليتر و همکاران، 1998 به نقل از اکبري و همکاران، 1390) گفته مي‌شود. اين احساس درواقع نوعي كاهش علاقه و انگيزه براي ادامه كار است(اسپکتور، 1997 به نقل از اکبري و همکاران، 1390). تهي شدن از شخصيت «واكنشي منفي، بي احساس و بيش از حد بي طرفانه به ديگر افراد (به ويژه دريافت كنندگان خدمت يا مراقبت)» است (ليتر و همکاران، 1998 به نقل از اکبري و همکاران، 1390) تهي شدن از شخصيت در واقع فاصله عاطفي گرفتن از كساني است كه نياز مستقيم به مراقبت يا توجه فرد دارند و منجر به رويكردي فاقد احساس و خشك نسبت به سايرين مي‌گردد. كاهش احساس موفقيت فردي نيز به كاهش احساس موفقيت و دستاوردهاي موفقيت آميز در فرد اشاره دارد (ليتر و همکاران، 1998 به نقل از اکبري و همکاران، 1390). به عبارت ديگر درحالي كه احساس موفقيت فردي احساس توانايي در انجام موفقيت آميز امور است، كاهش احساس موفقيت فردي احساس ناتواني در انجام وظايف شغلي به گونه اي با ارزش و مثمرثمر توسط فرد است. فاربر (2000) مولفه چهارمي‌به نام «از هم گسيختگي» ساختار فرسودگي شغلي اضافه كرده است كه عبارت از احساس بي ارزش بودن خدمات فرد در نزد ديگران است. در از هم گسيختگي، فرد چنين احساس مي‌كند كه كار او بي حد و پايان است درحالي كه بازخورد و پاداش مناسبي نيز به كار او داده نمي‌شود. دنستن (2001) نيز در مطالعه اي كه بر روي 480 ضابط قضايي استراليايي انجام داده است، ساختاري 5 عاملي براي فرسودگي شغلي گزارش كرده است كه خود گوياي ماهيت چندبعدي اين سازه است. بررسي هر گويه در پرسش نامه و تحليل عاملي تأييدي، نشان داده است كه فرسودگي عاطفي و كاهش احساس موفقيت فردي هر يك به دو زير سازه تقسيم شده اند، در حالي كه تهي شدن از شخصيت به صورت يك سازه جداگانه باقي مانده است. مسلچ و همکاران (2001) نيز بر اين عقيده اند كه فرسودگي عاطفي ويژگي اصلي فرسودگي شغلي و بارزترين مشخصه اين سندروم پيچيده است. بسياري افراد هنگام توصيف احساس فرسودگي شغلي خود، به فرسودگي عاطفي اشاره مي‌كنند. در واقع از ميان سه زيرسازه يا مؤلفه فرسودگي شغلي، فرسودگي عاطفي مؤلفه اي است كه بيش تر گزارش شده و بيش تر نيز مورد تحليل قرار گرفته است. رابطه ميان سه مؤلفه فرسودگي شغلي نيز توجه محققان بسياري را به خود جلب كرده است. به نظر مسلچ (1999 به نقل از اکبري و همکاران، 1390) اميدوار كننده ترين مدل در اين باره مدل ليتر (1993) است كه در آن، بر اساس مدل خطي، فرسودگي عاطفي اولين مؤلفه است و تهي شدن از شخصيت نيز پس از آن قرار دارد. در اين مدل، احساس موفقيت فردي جدا از دو مؤلفه ديگر در نظر گرفته مي‌شود. چون ممكن است برخي از مؤلفه‌هاي فرسودگي شغلي به صورت موازي رشد كنند نه به صورت خطي. ) مدل فرسودگي شغلي مسلچ و جکسون مسلچ و جکسون (1981)، به عنوان افرادي كه سهم بزرگي در معرفي و آشكارسازي فرسودگي شغلي داشته اند، تلاش كردند شرايطي را كه منجر به فرسودگي شغلي مي‌شود روشن سازند. از نظر آنان فرسودگي شغلي ساختاري چندبعدي است كه از سه مؤلفة مربوط به هم تشكيل شده است: 1ـ تحليل عاطفي(خستگي هيجاني): خستگي كيفيت مركزي فرسودگي شغلي و بارزترين مظهر اين سندرم پيچيده است. طي اين مؤلفه نيروهاي هيجاني شخص در اثر فرسودگي به تدريج از بين مي‌رود و انجام دادن كار براي وي خسته كننده مي‌شود. خستگي هيجاني احساس زير فشار قرارگرفتن و از ميان رفتن منابع هيجاني در فرد است. در فرسودگي هيجاني فرد خود را اين گونه توصيف مي‌كندكه « كار با مردم در تمام طول روز برايم توان فرساست» (سارافينو، 1387: 518). 2ـ مسخ شخصيت(بدبيني، فرديت زدايي): اين بعد با فقدان توجه شخص به ديگران، شيء انگاري آنها، بي توجهي به نيازهاي آنها و رفتار سنگدلانه همراه است. افراد مبتلا اين گونه خود را توصيف مي‌كنند كه « من نگران آن هستم كه اين شغل جنبه‌هاي عاطفي و هيجاني را در من تضعيف كند» (سارافينو، 1387: 518) اين پديده در حرفه‌هاي خدمات انساني و به صورت تمايل درمانگر، پرستار، پزشك و نظاير آن براي تعامل يا برخورد با مردم به عنوان يك شيء و اغلب به صورت مكانيكي بروز پيدا مي‌كند. وقتي پزشكان گرفتار فرسودگي شغلي(به ويژه مسخ شخصيت) مي‌شوند، بيماران خود را به صورت شيء مي‌بينند، درد آنها را احساس نمي‌كنند و آنان را با شماره، نوع بيماري، شمارة اتاق، شماره تخت و... مي‌شناسند (ساعتچي، 1387: 34). کارکنان مبتلا به اين عارضه به ارباب رجوع نگرش منفي پيدا مي‌كنند. 3ـ فقدان موفقيت فردي(بي كفايتي): اين بعد با عناوين مختلفي مانند عدم دستاورد شخصي و كاهش موفقيت فردي نيز به كار رفته است. در اين حالت فرد حس مي‌كند از انتظاراتي كه در كار از او دارند عقب مانده است و با اين جمله موافق نيست كه «حس مي‌کنم از طريق كارم بر حيات ديگران اثر مثبت مي‌گذارم» (سارافينو، 1387: 518) اين مؤلفه كه مربوط به پايين بودن احساس موفقيت فردي است توجه كمتري را به خود جلب كرده است. منظور از اين مؤلفه آن است كه فرد احساس مي‌كند عملكردش با موفقيت همراه نيست (خليفه سلطاني، 1377: 113). ) عوامل موثر در ايجاد فرسودگي شغلي در گذشته صاحب نظران تصور مي‌كردند سندرم فرسودگي شغلي بيشتر در مشاغل خدمات اجتماعي از قبيل پزشكان، معلمان، پرستاران، كارگران اجتماعي، مشاوران و مأموران پليس رايج است (شيروم و همکاران، 2004، به نقل از اميري و همکاران، 1390). اما امروزه اين تصور وجود دارد كه فرسودگي شغلي ممكن است در هر شغلي ايجاد شود (سپا، 2003 به نقل از اميري و همکاران، 1390) و شواهد بيانگر آن است كه اين سندرم براي همة افرادي كه در انواع مشاغل فعاليت مي‌كنند، مي‌تواند تهديد بزرگي به شمار آيد(واتسون ويات، 2003 به نقل از اميري و همکاران، 1390). به طوري كه به تازگي مشاغل ديگري مانند مديريت فروش و يا حسابداري نيز در معرض خطر فرسودگي شغلي قلمداد شده اند(شيروم و همکاران، 2004 به نقل از اميري و همکاران، 1390). همچنين برخي صاحب نظران معتقدند فرسودگي شغلي بدون در نظر گرفتن نوع شغل در ميان افرادي كه با مردم كار مي‌كنند به ميزان‌هاي متفاوت اتفاق مي‌افتد(هاکانن و همکاران، 2006). بنابراين مي‌توان گفت فرسودگي شغلي مشكلي بالقوه در تمام مشاغل به ويژه مشاغل خدماتي از جمله بانك‌ها كه كاركنان آن با مشتريان، ارباب رجوع و قوانين دست و پاگير دولتي سر و كار دارند به شمار مي‌آيد. نتايج برخي از پژوهش‌ها نشان مي‌دهد، بين فشارهاي رواني و فرسودگي شغلي ارتباط تنگاتنگي وجود دارد. در واقع فرسودگي شغلي در اثر فشار مداوم رواني پديد مي‌آيد. فشارهاي رواني وقتي رخ مي‌دهد كه بين مطالبات و خواسته‌هاي محيطي با توانايي فرد براي پاسخ دادن به آن‌ها تعادل وجود نداشته باشد. هر چه مطالبات و خواسته‌هاي محيطي افزايش يابد و فرد توانايي لازم براي پاسخ دادن به آن‌ها را نداشته باشد فشار رواني برخاسته از آن سبب بروز فرسودگي شغلي در وي مي‌شود(فاربر، 1983 به نقل از اميري و همکاران، 1390). فرسودگي شغلي تنها مسئله برخاسته از ضعف يا ناتواني محض در كارمندان نيست، بلكه مرتبط با محيط كار و عدم هماهنگي بين خصوصيات ذاتي افراد و ماهيت شغلشان نيز هست. به هر ميزان عدم هماهنگي بيشتر باشد به همان ميزان پتانسيل فرسودگي شغلي بالا مي‌رود (مسلچ و ليتر، 2005 به نقل از اميري و همکاران، 1390). و باعث كاهش اهميت ارزش‌ها، ضعيف شدن اراده و روحيه مي‌شود(سوآرز و جابلونسکا، 2004). در مورد توسعة فرسودگي، مسائل ذاتي و سيستمي‌محيط كار، عوامل فرهنگي(اجتماعي، سياسي و اقتصادي) و فردي مؤثر هستند، كه در اين ميان مي‌توان به نقش حجم كار بالا، فقدان حمايت اداري، فقدان قدرداني و بازشناسي، محدوديت‌هاي مالي و منابع ديگر، ساعات كاري طولاني، پاداش ناكافي، بيانات و تصورات ناواضح، نقص در روابط اجتما عي، تضاد ارزشي چشمگير، فقدان كنترل، سياست‌هاي سازماني و غيرمنصفانه، و... اشاره كرد (مسلچ و ديگران، 2001: 414؛ براد و ديگران، 2008: 124؛ ماچ و ديگران، 2005: 215). برخي از محققان معتقدند که مهمترين عوامل ايجاد کننده فرسودگي شغلي عبارتند از : شرايط فيزيکي محيط کار، ناکافي بودن نظام تشويق، وجود تبعيض در ميان کارکنان و ابهام در وظايف شغلي(جابل کوسکا و بور کوسکا، 2005). پاريک (1982) در پاسخ به اين سوال که چه عواملي باعث مي‌گردد افراد دچار فرسودگي شغلي شوند ؟ مي‌گويد که اين عوامل متعدد عبارتند از : 1ـ سطح فشار رواني 2ـ نوع فشار رواني 3ـ شخصيت فرد 4ـ ماهيت شغل يا نقش فرد 5ـ نوع زندگي فرد در خارج از محيط کار 6ـ سبک زندگي فرد 7ـ سبک‌هايي که فرد براي مقابله با فشار رواني به کار مي‌گيرد 8ـ جو يا اقليم سازماني 9ـ انگيزش و رضايت شغلي (سپاه منصور و همکاران، 1391). در اين زمينه گولا و همكاران نشان دادند كه نشانگان فرسودگي شامل عوامل فردي، سازماني و اجتماعي فرهنگي مي‌شود (عرفاني، 1378: 3) در حقيقت فرسودگي شغلي نشانگاني است كه بر اثر تعامل عوامل مختلف فردي، بين فردي و سازماني به وجود مي‌آيد(دسيلوا و همکاران، 2009). ) عوامل فردي و بين فردي در بررسي اگيد و شورت (2006) معلوم شد رابطه معکوس بين احساس خودکارآمدي بافرسودگي شغلي معلمان وجود دارد يعني با افزايش احساس خودکارآمدي فرسودگي شغلي کمتر احساس مي‌شود. فرسودگي را مي‌توان پيامد کاهش مزمن منابع توانايي‌هاي فرد ـ که از رويارويي طولاني مدت با استرس و به ويژه فشارهاي شغلي ايجاد مي‌شود ـ دانست(بشليده و شيخ شباني، 1390: 85). از عوامل فردي فرسودگي شغلي، مي‌توان به ويژگي‌هاي فردي، شخصيتي، عدم آمادگي براي احراز شغل و احساس عدم پيشرفت فردي (ديکسنون ـ باناک و همکاران، 2007) و از عوامل بين فردي به ارتباط پزشك و پرستار، حمايت‌هاي مديران وسازمان(کريگ و اسپرانگ، 2010). ) عوامل سازماني شرايط نامناسب كاري، احساس ناكارآمدي سازماني، احساس عدم پيشرفت فردي، فرصتهاي كم براي ارتقاء و وجود قوانين و مقررات خشك و دست و پاگير در نظام سازماني از ديگر عوامل مؤثر در ايجاد و گسترش فرسودگي شغلي هستند(الواني، 1382). گيلمور و دانسون اعتقاد دارند كه عوامل بيروني از قبيل درآمد پايين، مي‌تواند زمينه را براي فرسودگي شغلي فراهم سازند(باربون و گرينري، 1990 به نقل از ناستي زايي و همکاران، 1387). از ديگر عوامل سازماني فرسودگي شغلي مي‌توان ويژگي‌هاي نقش(ابهام نقش، گرانباري نقش، کمباري نقش، تعارض نقش) و ويژگي‌هاي شغل را نام برد (کاليمور البطوي،1379) کارکناني که شغلشان در پايين ترين سلسله مراتب قرار دارد بيشتر دستخوش فرسودگي شغلي مي‌شوند. همچنين مي‌توان عواملي همچون ناآشنا بودن افراد به اهداف سازمان، مبهم بودن نقش فرد، توليد، توزيع و مصرف کالاها و خدمات سازمان، فقدان شبکه‌هاي ارتباطي اثر بخش، سخت و غيرقابل انعطاف بودن مقررات و قوانين سازمان جملگي باعث مي‌گردند درصد بيشتر از افراد گرفتار فرسودگي شغلي شوند(ساعتچي، 1380 به نقل از سپاه منصور و همکاران، 1391). به طور کلي مهم ترين عواملي که شخص را در يک سازمان دچار فرسودگي شغلي مي‌کنند، عبارتند از : 1ـ خصوصيت سازماني : مثل کار بيش از حد، رسمي‌سازي 2) ادراک سازماني: مديريت و ارتباطات سازماني 3) ادراک نقش : مثل فشارکاري و بازخورد 4) خصوصيات فردي مثل سن و جنس و ويژگي‌هاي شخصيتي (مستغائي، 1377 به نقل از سپاه منصور و همکاران، 1391). ) علائم فرسودگي شغلي از ويژگي‌هاي فرسودگي شغلي پيشرفت و گسترش پنهاني و غير قابل تشخيص آن در افراد مبتلا مي‌باشد؛ به عبارتي فرسودگي شغلي مانند شعله‌هايي از آتش است كه وقتي خاموش مي‌شود جز خاكستر چيزي باقي نمانده است(کزيرازک و همکاران، 2011). فرسودگي شغلي سندرمي‌مزمن است که مشتمل بر علايمي‌مانند احساس خستگي از کار و تلاش و به دنبال آن کناره گيري از فعاليت‌هاي شغلي است. فرسودگي شغلي داراي دو بعد دروني و بيروني است. ابعاد دروني در برگيرنده خستگي عاطفي، احساس خودگم کردگي و احساس عدم موفقيت در کار است. ابعاد بيروني شامل نگرش‌هاي منفي نسبت به شغل، زندگي و رفتارهاي کناره جويي از کار مي‌شود(انيسي و همکاران، 1389). بارون و گرينبرگ (به نقل از عابدي، 1383) علايم فرسودگي شغلي را به شرح زير بيان کنند: 1ـ خستگي جسمي، افراد فرسوده سطح انرژي پاييني دارند و در اکثر اوقات احساس خستگي مي‌کنند. 2ـ خستگي هيجاني، مثل افسردگي، احساس درماندگي، احساس گير کردن در شغل. 3ـ خستگي نگرشي يا ذهني مانند بدبيني نسبت به ديگران، نسبت به خود، نسبت به شغل خويش، سازمان و محل کار خود و حتي کل زندگي. 4 ـ عدم موفقيت در انجام وظايف محوله و عدم انجام کارها. ) پيامدهاي فرسودگي شغلي سلامت افراد از ويژگيهاي مهم و مؤثر در سازمانها مي‌باشد(اياکوناندن و همکاران، 2009 به نقل از طاهري و همکاران، 1392). اگرچه شغل به سلامت رواني و جسمي‌کمک مي‌کند و به کاهش ۴ تا ۱۰ درصدي شيوع افسردگي، اضطراب و بيماريهاي جسمي‌در شاغلين نسبت به بيکاران منجر مي‌شود (صفري و گودرزي، 2010 به نقل از طاهري و همکاران، 1392)، اما اغلب پژوهشهاي اخير در قلمرو بررسي تنيدگي ناشي از کار، اين نکته را آشکار کردند که بسياري از بيماري‌هاي متداول بيش از آنکه ناشي از ميکروب‌ها و ويروس‌ها باشند بر اثر فقدان سازش و ايجاد فشار به وجود مي‌آيند(اياکوناندن و همکاران، 2009 به نقل از طاهري و همکاران، 1392). يکي از عمده ترين مسايل شغلي که معمولاً به شکل واکنش در برابر فشارهاي شغلي و سازماني در ميان کارکنان خدمات انساني ديده مي‌شود، پديده ي فرسودگي شغلي است(پرداختچي و همکاران، 2009 به نقل از طاهري و همکاران، 1392). نكته مهم ديگر در رابطه با فرسودگي شغلي هزينه‌هاي مستقيم و غير مستقيم آن است. فرسودگي شغلي باعث غيبت كاركنان از محل كار، كاهش كيفيت كار، تعارضات بين فردي با همكاران، مشكلات جسمي‌ـ رواني، تغيير شغل و سرانجام ترك خدمت مي‌شود. ترك خدمت هزينه‌هاي زيادي براي سازمان به دنبال دارد. براساس اطلاعات موجود در اتحاديه اروپا همه ساله 20 ميليون يورو به مخارج ناشي از استرس و فرسودگي شغلي اختصاص داده مي‌شود. در ايالات متحده اين هزينه به 350 ميليون دلار در هر سال مي‌رسد (مارتينو، 2003 به نقل از اميري و همکاران، 1390). شواهد تحقيقاتي نشان مي‌دهد که فرسودگي شغلي با غيبت‌هاي مکرر، بازنشستگي زودرس، عملکرد نامناسب، عزت نفس پايين و از لحاظ روانشناختي با علائم افسردگي رابطه دارد. علاوه بر آن، تحقيقات متعدد ديگري نيز نشان مي‌دهند که فرسودگي شغلي با علائم روان شناختي از قبيل افسردگي، اضطراب و مشکلات جسماني از همبستگي مثبت و بالايي برخوردار است (رستمي‌و همکاران، 1387) فرسودگي علاوه بر بروز اثرات سوئي که بر سلامت جسمي‌و رواني پرسنل بر جاي مي‌گذارد، باعث کاهش کارايي و افت کيفيت خدمات و نياز افزايش هزينه‌هاي کار مي‌شود(مظلومي‌و همکاران، 1392). اين سندرم اثرات متعددي در زندگي اجتماعي، فيزيکي و روان شناختي فرد به جاي مي‌گذارد. پرسنل بهداشتي درماني به علت مواجهه با استرس‌هايي نظير مرگ و مير و ناتواني بيماران، مشکلات بين فردي، حمايت اجتماعي کم، فشار کاري بالا، مواجهه با تعداد زياد ارباب رجوع در روز (Duxbury et al.,1984; Lewis & Robinson, 1992; Gray-Toft & Anderson, 1985; Kelly & Cross, 1985; Topf & Dillon, 1988 به نقل از مظلومي‌و همکاران، 1392) پرستاران نسبت به سايرمشاغل آمادگي بيشتري براي درگيري در اين سندرم دارند(همان منبع). فردي که فرسودگي شغلي را تجربه مي‌کند غالباً دچار ناراحتي، خستگي، عدم تحمل ديگران، تندخويي با بيماران و خانواده آنها، دوري جستن از همکاران، عصبانيت و به طور کلي براي همکاران خود غيرقابل تحمل مي‌شود (بروکينگ، 1992به نقل از مظلومي‌و همکاران، 1392). فرسودگي شغلي نيز موجب كاهش كيفيت خدمات ارايه شده به مشتريان و ارباب رجوع و به دنبال آن نارضايتي از خدمات مي‌شود، شناخت و پيشگيري از فرسودگي شغلي در ارتقاء بهداشت رواني افراد و افزايش سطح كيفيت خدمات ارايه شده، نقش بسزايي خواهد داشت(شرمن، 2004). همانگونه که بيان شد، عملكرد شغلي حاصل از فرسودگي شغلي به شيوه‌هاي گوناگوني از قبيل غيبت، كناره گيري از كار و تغيير عملي كار مشاهده مي‌شود. فرسودگي شغلي در مورد افرادي كه در شغل خود باقي مي‌مانند نيز موجب كاهش توليد و اثربخشي در كار مي‌گردد و با كاهش رضايت شغلي و تعهد نسبت به كار يا سازمان مرتبط است. در مورد ارتباط فرسودگي شغلي و بهداشت رواني فرض متداول اين است كه فرسودگي شغلي باعث برخي عملكردهاي نامناسب رواني مي‌شود(مسلچ و جکسون، 1981). فرسودگي مي‌تواند عاملي براي عدم مسئوليت پذيري، غيبت و تضعيف روحيه تلقي شود. علاوه بر اين، فرسودگي با نگراني‌هاي شخصي مثل خستگي جسمي، بي خوابي، افز ايش مصرف الكل و دارو و بروز مشكلات خانوادگي رابطه دارد (مسلچ و جکسون، 1981: 100). اخيراً شواهد پژوهشي فراوان حکايت از آن دارند که فرسودگي بر سلامت جسماني نيز تاثير منفي دارد و علاوه بر آن، به عنوان يک عامل خطرساز براي بروز بيماري‌هاي جسماني و اختلالات بدني شناخته شده است(شيروم و همکاران، 2005). علاوه بر اثرات زيانبار فرسودگي شغلي بر سلامت جسماني و رواني افراد، سازمان‌ها نيز از پيامدهاي فرسودگي شغلي رنج مي‌برند؛ از جمله مي‌توان به افزايش هزينه‌هاي مربوط به بهداشت سلامتي کارکنان، کاهش خلاقيت و ذهن انگيزي در محيط کار، فقدان مشکل گشايي و نوآوري اشاره نمود(شيروم، 2003). پژوهش‌هايي که پيرامون ارتباط ميان جنسيت و فرسودگي شغلي انجام شده است، نشان مي‌دهد که هر چند هر دو جنس تفاوت چنداني در نمره کلي فرسودگي شغلي ندارند، اما زنان در بعد فرسودگي هيجاني و مردان در بعد کفايت شخصي بيشتر آسيب پذير هستند(ديکنسون ـ باناک و همکاران، 2007). به نظر مي‌رسد فشارهاي محيط کار و به ويژه تعارض‌هاي کارـ خانواده، زنان را بيشتر از مردان در معرض تنيدگي‌هاي روان شناختي قرار مي‌دهد(بشليده و شيخ شباني، 1390: 86). مازلاك بر اين باور است كه فرسودگي شغلي مي‌تواند باعث افت كيفيت ارائه خدمات گردد، عاملي براي دست كشيدن از يك شغل، غيبت و يا روحيه پايين باشد و با اختلال‌هايي هم چون خستگي بدني، بي خوابي، روي آوردن به الكل و مواد و مشكلات خانوادگي و زناشويي ارتباط داشته باشد. نشانگان فرسودگي، يك اختلال رواني نيست ولي به آهستگي در طول زمان گسترش مي‌يابد و ممكن است به يك ناتواني رواني تبديل شود(شوافلي و همکاران، 1994 به نقل از ناستي زايي، 1387). در جوامع امروزي فرسودگي شغلي شيوع زيادي پيدا کرده به طوري که در مشاغل گوناگون به صورت ساري و واگيردار عمل کرده و جنبه‌هاي مختلف زندگي را در بر گرفته است. ابراهيمي‌مقدم و پور احمد عنوان نمودند که اين سندرم از يک طرف موجب افزايش اعتياد، طلاق، ترك شغل، بيماريهاي جسماني و رواني(يعني اختلالهاي جسمي‌واقعي که به دليل فشار رواني ايجاد شده است) شده و از طرف ديگر موجب کاهش نيروي مولد کاري، کاهش کيفيت خدمات ارائه شده به ارباب رجوع و مشتريان و ضربه به اقتصاد و توليد گرديده است. به دليل ايجاد اين پيامدها، جامعه نيز با بحرانها و مشکلات پيچيده اي روبرو مي‌شود (ابراهيمي‌مقدم و پور احمد، 1391: 63). همچنين عزت نفس در فرد مبتلا به اين عارضه کم مي‌شود و احساس ناسودمندي مي‌کند(ساعتچي، 1387). ) سلامت رواني طي چند دهه اخير، مطالعه درخصوص سلامت رواني و شناخت عوامل تأثيرگذار برآن، بيش از بيش مورد توجه پژوهشگران است. ) تعريف سلامت رواني ) الگوهاي عمده در تعريف سلامتي به طور کلي تعاريف مربوط به سلامتي از الگوهايي پديد آمده اند که جز معتقدات دانشمندان مختلف بوده اند. بر اساس اين اعتقادات سه الگوي عمده در تعريف سلامتي همواره مدنظر بوده است: الف ) الگوي پزشکي : عقيده کلي الگوي پزشکي اين است که سلامت يعني فقدان يکي يا چند مورد از موارد مرگ، بيماري، ناراحتي، ناتواني و نارضايتي که در انگليسي به آنها «5D» گفته مي‌شود. بنابراين اگر فرد بيمار يا در حال مرگ نباشد در حالت سلامت به سر مي‌برد. پيروان الگوي پزشکي عمدتاً بر تبيين زيست شناختي بيماري متکي بوده و تمايل دارند که بيماري و بر حسب بدکاري اندام‌ها، سلول‌ها و ساير سيستم‌هاي زيست شناختي مانند بيماري کبد، قلب يا کم خوني ناشي از سلول‌هاي داسي شکل،... تبيين کنند. الگوي پزشکي با مشکلات اجتماعي که بر سلامت اثر مي‌گذارند سر وکار ندارد. تکيه بر تفکر زيست شناختي نمي‌تواند سبب درک درستي از سلامت بر حسب عوامل روان شناختي و اجتماعي باشد و همين طور مي‌تواند در ايجاد سلامت بوسيله پيشگيري از بيماري‌هاي روان شناختي که در اثر سبک زندگي ناسالم و رفتارهاي تخريبي بوجود آمده اند، موفق باشد (باباپور، 1381). ب ) الگوي محيطي: اين الگو از تحليل نوين اکوسيستم و خطرات محيطي به سلامتي انسان پديد آمده است. در اين الگو سلامتي بر حسب کيفيت سازش فرد با محيط به هنگام تغيير شرايط تعريف شده است. اين الگو تاثيرات وضعيت اقتصادي، اجتماعي، آموزش و عوامل محيطي چندگانه بر سلامت شخصي را در بر مي‌گيرد. برخلاف الگوي پزشکي که بر اندام‌هاي بيمار و نابهنجاري‌هاي زيست شناختي تاکيد مي‌کند، الگوي محيطي بر وضعيت‌ها و شرايط خارج از فرد که بر سلامت او تاثير مي‌گذارند، متمرکز است اين شرايط مشتمل بر آب و هوا، شرايط زندگي، در معرض مواد مضر قرار گرفتن، شرايط اقتصادي ـ اجتماعي، روابط اجتماعي، و نظام مراقبت از سلامت. بر اساس اين رويکرد بيماري و عدم سلامت يعني ناموزوني انسان با تعاملات محيطي (باباپور، 1381) ج ) الگوي کلي نگر: اين الگو سلامتي را بر حسب کليت شخص تعريف مي‌کند و جنبه‌هاي زيست شناختي، فيزيولوژيکي، رواني، هيجاني، اجتماعي، معنوي و محيطي افراد را شامل مي‌شود و بر سلامتي بهينه، پيشگيري از بيماري و حالت‌هاي رواني و هيجاني مثبت متمرکز است. الگوي کلي نگر، سلامت معنوي را نيز در بر مي‌گيرد که الگوي پزشکي فاقد اين بعد مي‌باشد. بر خلاف الگوي پزشکي که معتقد است شخصي که بيمار نيست يا از بيماري رنج نمي‌برد، تا حد ممکن سالم است، الگوي کلي نگر، سلامت را حالت بهينه و يا رفتارهاي مثبت مي‌داند(ادلين و همکاران، 1999). ) ابعاد سلامت دانشمندان معتقدند که سلامت داراي ابعادي به شرح زير است: 1ـ سلامت جسماني: عبارت است از سلامت بدن که اين سلامت از طريق خوردن و آشاميدن صحيح، ورزش منظم، اجتناب از عادات مضر، آگاهي يافتن و احساس مسئوليت در قبال سلامت و تندرستي، به دنبال مراقبت‌هاي پزشکي مورد نياز و شرکت دادن در فعاليت‌هايي که به پيشگيري از بيماري کمک مي‌کند، محقق مي‌شود(ادلين و همکاران، 1999). سلامت جسماني به منزله ادراک و انتظار مثبت از وضعيت جسماني مناسب است. اين يک واقعيت است که ما فاقد ابزارهايي هستيم که بتوانيم بطور کامل سلامت به ويژه سلامت مثبت را توصيف و پيش بيني کنيم(ادلين و همکاران، 1999). 2ـ سلامت اجتماعي : يعني توانايي انجام موثر و کارآمد نقش‌هاي اجتماعي بدون آسيب رساندن به ديگران. سلامت اجتماعي در واقع همان ارزيابي شرايط و کار فرد در جامعه است. اين بعد از سلامتي بطور مشترک توسط روانشناسان و جامعه شناسان مورد توجه قرار گرفته است (ادلين و همکاران، 1999). 3ـ سلامت هيجاني : اين بعد از سلامت به فهم هيجانها و شيوه صحيح مقابله با مشکلاتي که در زندگي روزمره پديد مي‌آيد و چگونه تحمل کردن تنيدگي، اشاره مي‌کند(ادلين و همکاران، 1999). 4ـ سلامت عقلاني : سلامت عقلاني يعني داشتن ذهن باز به عقايد و مفاهيم جديد. به عبارت ديگر سلامت عقلاني عبارتست از فهم اين نکته که شخص باطناً داراي انرژي لازم و مناسب براي انجام فعاليت‌هاي عقلاني مي‌باشد. محققان معتقدند که فعاليت‌هاي بسيار زياد يا بسيار کم، تاثير منفي بر سلامت مي‌گذارد. مقدار متوسطي از فعاليت عقلاني در حد بهينه بوده و مناسب است(نايدو، 2000). 5ـ سلامت معنوي : در مورد سلامت معنوي تعاريف متعددي ارائه شده است. براي مثال به نظر ادلين و همکاران (1999) سلامت معنوي يعني «حالت تعادل و نظم فرد با خود و ديگران و توانايي موازنه ساختن بين نيازهاي دروني با خواسته‌ها و تقاضاهاي بقيه دنيا». اليسون (1986) سلامت معنوي را «نيروي يکپارچه بيت ذهن و بدن» و گرين برگ (1986) آنرا «عقيده به يک نيروي وحدت بخش» و برخي از مولفان ديگر سلامت معنوي را «ادراک مثبت از معني و هدف زندگي» مي‌دانند(باباپور، 1381). 6ـ سلامت رواني : مولفان مختلف تعاريف متفاوتي از سلامت روان ارائه داده اند. اين تنوع در تعاريف مي‌تواند ناشي از تفاوت رويکردهاي مختلف در روان شناسي و اعتقاد متفاوت مولفان نسبت به مولفه‌هاي مختلفي که در ارتباط با سلامت روان وجود دارد و در برخي مواقع بواسطه نتايجي که از پاره اي از بررسي‌هاي بدست مي‌آيد، باشد. پيش از پرداختن به تعريف سلامتي رواني لازم است به يک نکته اشاره نماييم. سه واژه «بهداشت رواني» و «سلامت رواني» و «بهزيستي رواني» گرچه داراي معاني متفاوتي هستند، ولي در مواردي به جاي يکديگر به کار مي‌روند(هرشن سن، 1988، ترجمه منشي طوسي، 1374: 53). بهداشت رواني زمينه تخصصي در محدوده روانپزشکي است و هدف آن ايجاد سلامت روان بوسيله پيشگيري از ابتلا به بيماري‌هاي رواني، کنترل عوامل موثر در بروز بيماري‌هاي رواني، تشخيص زودرس بيماري‌هاي رواني، پيشگيري از عوارض ناشي از برگشت بيماري‌هاي رواني و ايجاد محيط سالم براي برقراري روابط صحيح انساني است، پس بهداشت رواني علمي‌است براي بهزيستي، رفاه اجتماعي و سازش منطقي با پيش آمدهاي زندگي (هرشن سن، 1988، ترجمه منشي طوسي، 1374: 53). براي تعريف سلامت رواني لازم است سلامت عمومي‌تعريف شود. سلامت عمومي‌عبارت است از علم و هنر پيشگيري از بيماريها و طولاني کردن سلامت و توانايي بشر که از راه کوشش‌هاي دسته جمعي افراد به منظور‌هاي زير انجام مي‌شود: سالم سازي محيط، کنترل بيماري‌هاي واگيردار، آموزش سلامت عمومي، ايجاد خدمات پزشکي و پرستاري براي تشخيص زودرس و درمان به موقع بيماري‌ها، ايجاد و توسعه يک سيستم اجتماعي که در آن هر فرد از وسايل لازم زندگي براي نگهداري سلامت رواني خود بهره مند باشد، به طوري که هر يک از افراد اجتماع بتوانند از حق طبيعي خود يعني سلامت و زندگي طولاني بهره مند شوند(مطلبي، 1373، به نقل از معنوي پور، 1391) حال به برخي تعار ارائه شده در مورد سلامت رواني مي‌پردازيم: دربارة تعريف مفهوم سلامت رواني، هر فرهنگي بر اساس معيارهاي خود به دنبال تعريفي از آن است؛ اين تعريف نه تنها در فرهنگ‌هاي مختلف متفاوت است بلکه در زمان‌هاي مختلف نيز فرق دارد (برانون و فيست، 1996). دو تعريف عمده براي سلامت رواني وجود دارد، در تعريف اول منظور از سلامت رواني، رشته اي از سلامت عمومي‌است که در زمينه کاستن بيماري‌هاي رواني در يک اجتماع فعاليت مي‌کند و در تعريف دوم سلامت رواني، به معناي سلامت فکر است و منظور نشان دادن وضع مثبت و سلامت رواني است که خود مي‌تواند نسبت به ايجاد سيستم با ارزشي درباره ايجاد تحرک و پيشرفت و تکامل در حد فردي، ملي و بين المللي کمک مي‌کند(حسيني، 1374 به نقل از معنوي پور، 1391). امروزه سلامت رواني را جنبه اي از مفهوم کلي سلامت مي‌دانند. حال تعريف سلامت رواني چيست؟، آيا سلامتي، فقط نبود بيماري است؟ طبق نظر جورج استون (1987) سلامتي در دو گروه جاي مي‌گيرند: گروه يک، آنهايي هستند که سلامتي را نبود بيماري مي‌دانند و همه تلاش مي‌کنند تا به اين حالت ايده آل برسند؛ گروه ديگر آنهايي هستند که سلامتي را تنها نبود بيماري نمي‌دانند بلکه حرکت به طرف سلامتي بيشتر را بهتر از حرکت در جهت متضاد مي‌دانند(علي اکبري دهکردي و همکاران، 1390). آنها معتقدند سلامتي يعني بهزيستي، يعني استفاده خوب از توانمندي‌ها؛ اين گروه، سلامتي را در همه جنبه‌هاي زندگي زيستي، رواني و اجتماعي جستجو مي‌کنند(برانون و فيست، 1996)؛ براي نمونه تعريف سازمان بهداشت جهاني از مقوله سلامت رواني(1974) چنين است: سلامت رواني در مفهوم کلي بهداشت جاي مي‌گيرد و بهداشت يعني داشتن توانايي کامل براي ايفاي نقش‌هاي اجتماعي، رواني و جسمي‌و در واقع، بهداشت تنها نداشتن بيماري يا عقب ماندگي نيست (برانون و فيست، 1996). تعريف سلامت رواني همواره در حال تغيير بوده به طوري که تعريف مورد قبول در آغاز قرن بيستم، امروزه ناقص به نظر مي‌رسد(کافي و‌هارت من، 2008). در دهه‌هاي اخير از سوي متخصصان تعاريف متعدد و گوناگوني ارائه شده است، به همين دليل پيدا کردن تعريفي جامع براي آن امري دشوار است. پزشکان و افرادي که با ديد پزشکي به مساله نگاه مي‌کنند، بهنجاري يا سالم بودن را نداشتن علائم بيماري تلقي مي‌کنند و به عبارتي سلامتي و بيماري را در دو قطب مخالف يکديگر قرار مي‌دهند و براي اينکه فردي سالم، بيمار شود بايستي از قطب سالم به قطب مخالف برود(ذيمرمن و همکاران، 2008). نبود علائم بيماري رواني يا از بين رفتن علائم بيماري در اثر درمان، به اين معني نيست که فرد داراي سلامت رواني و سالم است (ميلاني فر، 1378؛ ويليامز، 2008، به نقل از معنوي پور، 1391). فرهنگ روان شناسي ربر (1996) واژه سلامت روان را براي توصيف اشخاصي به کار مي‌برد که در بالاترين سطح کنش وري رفتاري و سازش پذيري هيجاني و سازش يافتگي رفتاري هستند و فقط به اين مفهوم به کار نمي‌رود که شخص دچار بيماري نباشد (مارکس و وودز، 2007 به نقل از معنوي پور، 1391). سازمان جهاني سلامت، سلامت رواني را چنين تعريف مي‌کند: «سلامت رواني در درون مفهوم کلي سلامت قرار مي‌گيرد و سلامت رواني يعني توانايي کامل براي ايفاي نقش‌هاي اجتماعي، رواني و جسمي: سلامت تنها نبود بيماري و يا عقب ماندگي نيست» (گنجي، 1379). گي و همکاران (2010) نيز سلامت رواني را استعداد روان براي هماهنگ، ناخوشايند و موثر کارکردن، براي موقعيت‌هاي دشوار انعطاف پذير بودن و براي ارزيابي خود تعادل داشتن تعريف کرده اند. شاملو (1378: 18) در تعريف سلامت رواني آن را عبارت از مجموعه عواملي دانسته است که در پيشگيري از ايجاد يا پيشرفت روند وخامت اختلالات شناختي، احساسي و رفتاري در انسان نقش موثر دارند. سهرابي و نوبخت (1379) در تعريف سلامت رواني مي‌گويد: سلامت رواني عبارت است از وضعيتي که در ضمن آن فرد توانايي بالقوه خود را براي انجام دادن وظايف شخصي و اجتماعي به کار گرفته و در نتيجه اين وضعيت هم به بالفعل کردن استعدادهاي دروني اقدام کرده و هم قادر شده است که با اجتماع کنار بيايد. از نظر کاپلان و بارون بهداشت رواني حالت خاصي از روان است که سبب بهبود، رشد و کمال شخصيت انسان مي‌شود و به فرد کمک مي‌کند که با خود و ديگران سازگاري داشته باشد. مازلو بهداشت رواني را حاصل تامين نيازها و شکوفا شدن استعداد ذاتي انسان‌ها مي‌داند(ميرکمالي، 1375). به اعتقاد كارل منينجر سلامت رواني عبارت است از «سازش فرد با جهان اطرافش با حداكثر امكان، به گونه اي كه باعث شادي و برداشت مفيد و موثر و به طوركامل شود»(آقا بابا، 1385: 58). از نظر لوينسن و همكاران نيز سلامت رواني عبارت است از اينكه : فرد چه احساسي نسبت به خود، محل زندگي، اطرافيان به خصوص باتوجه به مسئوليتي كه در مقابل ديگران دارد، چگونگي سازش وي با درآمد خود و شناخت موفقيت مكاني و زمان خويشتن (پورسلطاني، 1382: 32). سلامت رواني، يك وضعيت رواني ذهني است كه از ويژگي‌هايي نظير: بهبود و مهارهيجانات، توانايي برقراري ارتباط با ديگران، توانايي مقابله با « تنيدگي» و مشكلات زندگي، و كنار گذاشتن هرگونه «اضطراب» و « نشانه‌هاي ناتواني» برخوردار است(آزاد، 1374: 20). سلامت رواني حالت عملکرد موفقيت آميز کنش رواني است که حاصل آن فعاليت‌هاي ثمر بخش، روابط رضايت بخش با ديگران، توانايي سازگاري با تحولات و کنارآمدن با ناملايمات است(رسولي. اسلامي، 1392). سلامت روان به عنوان يكي از ملاك‌هاي تعيين كننده سلامت عمومي‌افراد در نظر گرفته مي‌شود كه مفهوم آن عبارت از احساس خوب بودن و اطمينان از كارآمدي خود، اتكاء به خود، ظرفيت رقابت، تعلق بين نسلي و خودشكوفايي توانايي‌هاي بالقوه فكري، هيجاني و... مي‌باشد(جهاني‌هاشمي، 1386؛ حدادي کوهسار و همکاران، 1385 به نقل از مهري و صديقي، 1390: 298). به عقيده آدلر 1973، سلامت روان يعني داشتن اهداف مشخص، روابط خانوادگي و اجتماعي مطلوب، کمک به همنوعان و کنترل عواطف و احساسات خود است(وردي، 1381). در حقيقت مفهوم سلامت رواني جنبه اي از مفهوم کلي سلامت است و به کليه روش‌ها و تدابيري اطلاق مي‌شود که براي جلوگيري از ابتلا به بيماري‌هاي رواني به کار مي‌روند. در سال‌هاي اخير، انجمن کانادايي بهداشت رواني اين مفهوم را در سه قسمت تعريف کرده است؛ قسمت اول نگرش‌هاي مربوط به خود که شامل تسلط بر هيجان‌هاي خود، آگاهي از ضعف‌هاي خود و رضايت از خوشي‌هاي ساده است، قسمت دوم نگرش‌هاي مربوط به ديگران که شامل علاقه به دوستي‌هاي طولاني و صميمي، احساس تعلق به يک گروه و احساس مسئوليت‌ها، انگيزه توسعه امکانات و علايق خود، توانايي اخذ تصميم‌هاي شخصي و انگيزه خوب کار کردن است. تعاريف ارائه شده از سلامتي، عموماً در سطح فردي و اجتماعي قابل طرح هستند و يکي از مهمترين و پذيرفته شده ترين آن، تعريف سازمان بهداشت جهاني در سال 1948 است : «سلامتي حالت رفاه و آسايش کامل رواني، جسمي‌و اجتماعي است و نه فقط فقدان بيماري و يا نقص عضو»(سازمان بهداشت جهاني، 1998: 1). مفهوم سلامت رواني شامل : تندرستي ذهني، درک خود اثربخشي(کارايي)، استقلال، شايستگي، وابستگي بين نسلي و شناخت توانايي براي درک منطقي و پتانسيل عاطفي مي‌باشد. همچنين در شرايط سلامت، زماني که افراد توانايي‌هاي خود را مي‌شناسند و توانايي مقابله با استرس‌هاي معمول زندگي را دارند و مي‌توانند به طور موثري در ساختن جامعه خود عمل کنند هم سلامت رواني تعريف مي‌شود (گزارش سازمان جهاني بهداشت، 2008؛ گيلبرت، 2008: 5، به نقل از هزارجريبي و مهري، 1391: 47 ). به عقيده فرويد انسان متعارف، کسي است که مراحل رشد جنسي را با موفقيت گذرانيده باشد و در هيچ يک از مراحل بيش از حد تثبيت نشده باشد. وي انسان نامتعارف را به دو گروه روان نژند و روان پريش تقسيم مي‌کند و هسته مرکزي بيماري رواني را اضطراب مي‌داند(شفيع آبادي وناصري، 1385: 52). از نظر اونگ فرايندي که موجب يکپارچگي شخصيت انسان مي‌شود، فرديت يافتن يا تحقق خود است. در انسان فرديت يافته هيچ يک از وجود شخصيت، مسلط نيست نه هشيار و نه ناهشيار، نه يک کنش يا گرايش خاص و نه هيچ يک از الگوهاي کهن همه آنها به توازني هماهنگ رسيده اند(بياني، 1384: 144 به نقل از هزار جريبي و مهري، 1391: 47). آدلر «تلاش براي برتري» را واقعيت اساسي زندگي به شمار مي‌آورد. اين برتري به معناي کمال است و نه احساس خودپسندانه و يا سلطه جويانه نسبت به ديگران (شولتز و شولتز، 1381: 98). البته افراد ديگري چون اريک فروم و هنري، موراي کارن هورناي و... با رويکردهاي روانکاوي جديد به بهداشت و سلامت روان به شکل مستقيم و غير مستقيم پرداخته اند. هنگامي‌که رشد انسان و سازمان‌هاي اجتماعي به نحو متناسب هماهنگ مي‌شود، در هر کدام از مراحل رشد رواني ـ اجتماعي، توانايي‌ها و استعدادهاي مشخصي ظهور مي‌نمايد. سلامت روان شناختي را مي‌توان در قبال اين توانايي‌ها و در هر مرحله از رشد رواني ـ اجتماعي تعريف نمود (خدا رحيمي‌و قريب، 1374: 78). نگرش فرانکل به سلامت روان، تاکيد عمده را بر اراده معطوف به معنا مي‌گذارد جستجوي معنا مستلزم پذيرفتن مسئوليت شخصي است. هيچ کس و هيچ چيز به زندگي انسان معنا نمي‌دهد مگر خودش. انسان بايستي با احساس مسئوليت آزادانه با شرايط هستي و زندگي روبرو شود و معنايي در آن بيابد. به نظر فرانکل ماهيت وجودي انسان از سه عنصر «معنويت»، «آزادي» و «مسئوليت» تشکيل شده است و سلامت روان مستلزم تجربه شخصي اين سه عامل است (فرانکل، 1375: 55). به نظر گلاسر انسان سالم کسي است که داراي ويژگي قبول واقعيت، قضاوت در درستي يا نادرستي رفتار و پذيرش مسئوليت رفتار و اعمال باشد و چنانچه در شخصي اين سه اصل تحقق يابد، نشانگر سلامت رواني او است(خدا رحيمي‌و قريب، 1374: 44). ) سلامت رواني در محيط کار مفهوم بهداشت رواني در محيط کار يعني مقاومت در مقابل پيدايش پريشاني‌هاي رواني و اختلالات رفتاري در کارکنان، به کمک به ايمن سازي فضاي رواني و سالم سازي آن به نحوي که هدف‌هاي سازماني تامين شوند و هيچ يک از کارکنان سازمان به دليل عوامل موجود گرفتار اختلال رواني نشوند و در عين حال هر يک از کارکنان از اين که در سازمان خود به فعاليت اشتغال دارند، احساس رضايت کنند (پور اسلامي، 1379) ) اهميت سلامت رواني سلامت از نيازهاي اساسي انسان است كه در توسعه پايدار نقش حياتي دارد(صفري و همکاران، 2003 به نقل از عبدي ماسوله و همکاران، 1386). اگر چه در ابتدا فقط به سلامت جسم به عنوان سلامتي توجه مي‌شد؛ با پيشرفت علم و رسيدن به سطحي قابل قبول از سلامت جسمي‌و با مبارزه عليه بسياري از بيماري‌ها، بشر به جنبه‌هاي ديگر سلامت از جمله سلامت روان توجه كرده است(قادري، 1381). مفهوم سلامت روان شامل احساس دروني خوب بودن و اطمينان از كارآمدي خود، اتكاء به خود، ظرفيت رقابت، وابستگي بين نسلي و خودشکوفايي توانايي‌هاي بالقوه فكري و هيجاني و غيره مي‌باشد. البته با در نظر گرفتن تفاوت‌هاي بين فرهنگ‌ها، ارائه تعريف جامع از سلامت روان غيرممكن مي‌نمايد. (عبدي ماسوله و همکاران، 1386). با وجود اين، بر سر اين امر اتفاق نظر وجود دارد كه سلامت روان چيزي فراتر از نبود اختلالات رواني است و آنچه مسلم است اين است كه حفظ سلامت روان نيز مانند سلامت جسم حائز اهميت است(عباس زاده و همکاران، 1382). طبق دست آورد تحقيقاتي دانشكده بهداشت دانشگاه‌هاروارد، سازمان جهاني بهداشت و بانك جهاني، اختلالات رواني به عنوان يكي از مهمترين و معني‌دارترين اجزاي بار كلي بيماري‌ها به شمار مي‌رود. توجه به بهداشت رواني در تمام عرصه‌هاي زندگي از جمله زندگي كاري فرد حائز اهميت بوده و جاي بحث دارد. عوامل موجود در محيط كار بطور وسيعي با سلامت و بيماري افراد شاغل در ارتباطند. به گزارش سازمان بين المللي كار (2000) از هر سه نفر مستخدم يك نفر از كشمكش بين كار و محيط خانواده به عنوان يكي از بزرگترين مشكلات زندگي ياد مي‌كند(ILO, 2000 به نقل از عبدي ماسوله و همکاران، 1386). امروزه تنش رواني جزء لاينفك زندگي بشر گرديده و تعيين سلامت يا بيماري افراد داراي اهميت فراوان است. تنش رواني در درازمدت مي‌تواند به ايجاد و يا تشديد اختلات جسمي‌يا روانشناختي بيانجامد(کاظمي‌نژاد و علوي، 2008). داشتن سلامت روان و رضايت شغلي از عوامل بسيار مهم در موفقيت شغلي هستند و از عوامل مهم افزايش كارآيي و احساس رضايت فردي نيز بشمار مي‌روند. سلامت رواني عمومي‌در واقع تعادل بين جنبه‌هاي مختلف زندگي جسماني، اجتماعي، روحي، معنوي و هيجاني است. نحوه اي که ما محيط پيرامون مان را اداره مي‌کنيم و براي زندگي خود تصميم مي‌گيريم از اهميت خاص برخوردار مي‌باشد؛ بنابراين مشخص مي‌شود که سلامت رواني بخش جدايي ناپذيري از سلامت جسماني ما مي‌باشد(سازمان بهداشت جهاني، 2005). سلامت رواني نقش مهمي‌ در تضمين پويايي و كارآمدي هر جامعه ايفا مي‌كند(جهاني‌هاشمي، 1386؛ حدادي کوهسار و همکاران، 1385 به نقل از مهري و صديقي، 1390: 298). سلامت رواني به عنوان پديده اي روان شناختي و اجتماعي نه تنها در کيفيت رواني تک تک افراد نقش دارد، بلکه نوعي زندگي سالم و مثبت براي کل افراد جامعه و در نتيجه يک محيط اجتماعي فراهم مي‌کند(صادقيان و حيدريان پور، 1388 به نقل از نصيري وليک بني و همکاران، 1391). ) وضعيت سلامت رواني در جهان و ايران طبق گزارش‌هاي سازمان جهاني بهداشت، جهان در طي دو دهه آينده شاهد تغييرات عمده اي در زمينه همه گيري بيماريها ونيازهاي بهداشتي افراد خواهد بود، به گونه اي كه بيماريهاي غيرواگير همچون بيماري‌هاي رواني به سرعت جايگزين بيماري‌هاي عفوني و واگيردار مي‌شوند و در صدر عوامل ايجاد كننده ناتواني و مرگهاي زودرس قرار مي‌گيرند. در حال حاضر در سرتاسر جهان حدود 450 ميليون نفر ازمردم دنيا از مشكلات رواني، عصبي و رفتاري رنج مي‌برند و اختلالات رواني مسئول كمي‌بيش از يك درصد مرگ و ميرها مي‌باشند. 11درصد بار كلي بيماري‌هاي جهان بر عهده همين عوامل مي‌باشد. پيش بيني مي‌شود تا سال 2020 ميزان اختلالات رواني و عصبي حدود 50 درصد افزايش يابد و حدود 15درصد كل بار جهاني بيماريها را شامل شود كه اين ميزان افزايش در سهم نسبي، حتي بيش از افزايش بيماري‌هاي قلبي و عروقي خواهد بود. مطالعات انجام شده دركشور نيز ميزان شيوع اختلالات رواني را بين 9/11 تا 2/30درصدگزارش کرده اند(امامي‌و همکاران، 1386 به نقل از مهري و صديقي،1390: 299). بايد يادآور شد که وضعيت اختلالات رواني در ايران نيز مطابق نتايج پژوهش‌هاي مشابه ديگر کشورهاست. آمارها در ايران تقريباً شبيه آمارهاي جهاني است و از همان روند تبعيت مي‌کند. بر اساس نتايج پژوهشي در ايران روشن شد که عملکرد رواني به طور بنيادي با عملکرد فيزيکي، اجتماعي و پيش آگهي سلامت در ارتباط است(نصيري وليک بني و همکاران، 1391). ) اصول سلامت رواني و ارتقاء آن هدف اصلي ايجاد سلامت رواني، پيشگيري و ايجاد محيط فردي و اجتماعي سالم است. چون سلامت رواني هم افراد اجتماع را به صورت فردي و هم به صورت دسته جمعي در بر مي‌گيرد. لذا اصل كلي در سلامت رواني، سالم سازي محيط فردي و اجتماعي است و براي نيل به اين منظور اين اصول بايد به كار برده شوند: 1) اعتماد به نفس داشتن و احترام به شخصيت خود و ديگران: يکي از شرايط اصولي بهداشت رواني احترام به شخص خود است و اينکه فرد خود را دوست بدارد و به عکس، يکي از علائم بارز غيرعادي بودن، تنفر از خويش است. اصول بهداشت رواني مبتني بر تقويت افراد است، نه تخريب شخصيت آنها، بر اساس اين اصول بايد نسبت به ديگران اغماض و بردباري داشت و به عوض تنبيه، تشويق را پيش بيني کرد و خلاصه اينکه، براي شخصيت افراد احترام قائل شد؛ 2) شناختن قدرت، شايستگي‌ها، محدوديت‌ها در خود و ديگران: يکي از اصول مهم بهداشت رواني، روبرو شدن مستقيم با واقعي زندگي است. براي رسيدن به اين مقصود، نه تنها لازم است که عوامل خارجي را شاخته و بپذيريم، بلکه ضروري است تا شخصيت خود را آن طور که واقعاً هست قبول نماييم؛ 3) دانستن و آشنايي به اين كه رفتار انسان معلول عوامل و تابع تماميت وجود او است: رفتار بشر تماميت وجود اوست، بدين معني که هر انساني بر اثر ارتباط خصوصيات رواني و جسمي‌خود دست به انجام عمل مي‌زند. هيچ رفتاري جداگانه و در خلا انجام نمي‌گيرد و هيچ عملي مستقل از ساير اعمال و خصوصيات موجود بروز نمي‌کند، مثلا ناراحتي‌هاي جسمي، اختلالات رواني را باعث مي‌شود و بالعکس، نارسائي‌هاي رواني سبب بروز علائم جسماني خواهد شد؛ 4) شناسايي نيازها، غرايز و محرك‌هايي كه سبب ايجاد رفتار و عمل فرد مي‌گردد: بهداشت رواني مستلزم دانستن و ارزش دادن به احتياجات اوليه افراد بشر است. بعضي از اين احتياجات جسماني است، مانند نياز به آب و غذا گروهي از آنها رواني مي‌باشد مانند احتياج به پيشرفت. بشر دائماً تحت تاثير اين نيازهاست و به نسبت محروميت و يا ارضا آنها رفتار مي‌کند، بنابراين زندگي او هيچ وقت در حالت سکون مطلق نيست، بلکه دائماً در کشمکش و تلاش براي به دست آوردن غذا، آب، مسکن و عشق به پيشرفت موقعيت اجتماعي و امنيت جسمي‌و رواني است. شخصي که اين اصول را بداند و بپذيرد، واقع بينانه با مشکلات زندگي مقابله نموده و داراي سلامت رواني خواهد بود(پورسلطاني، 1382: 36). تودور (1996) نيز هشت عنصر را براي بهداشت رواني و ارتقاي آن ذکر کرده است اين عناصر همان عواملي هستند که براي رشد فرد مورد توجه هستند. اين عناصر عبارتند از: 1)مهارتهاي مقابله اي، 2)مهارت تنش و استرس، 3) هويت و خود پنداره، 4) عزت نفس، 5) رشد خود، 6)خود مختاري، 7)تغيير و حرکت و 8) حمايت اجتماعي. ) مشخصه‌هاي سلامت رواني توجه به وضعيت سلامت جسمي‌و رواني، اجتماعي، فرهنگي در هر جامعه و فراهم آوردن زمينه لازم براي تحقق يك زندگي پويا و سالم ضامن سلامتي آن جامعه براي سال‌هاي آينده مي‌باشد. براي دستيابي به چنين هدف ارزشمندي، پيشگيري از بروز اختلالات عاطفي، اضطرابي و افسردگي امري لازم و اساسي مي‌باشد. اين اختلالات علاوه بر اثرات نامطلوب شخصي در جوانان، مشكلات اجتماعي عديده اي را براي جوامع در برخواهند داشت. لذا شناخت، تشخيص، درمان و پيشگيري از آنها حائز اهميت مي‌باشد(کرمي‌و پيراسته، 1380 به نقل از مهري و صديقي، 1390: 299). در زمينه اختلالات رواني همواره پيشگيري و شناسايي به موقع مي‌تواند تا حدودي از اثرات مخرب آن بكاهد. پيامدهاي عوارض اين اختلالات به حدي وسيع است كه چنان چه مداخله مثبت صورت نگيرد افراد مبتلا با آسيب‌هاي غيرقابل جبراني مواجه خواهند شد(مسگراني و همکاران، 1383 به نقل از مهري و صديقي، 1390: 299). سلامت رواني داراي علايمي‌است كه شامل علايم: اضطراب، علايم افسردگي، جسماني و كاركرد اجتماعي مي‌باشد. ورزش و فعاليت‌هاي بدني به طورچشمگيري از امراض و بيماري‌ها جلوگيري مي‌نمايد، يك عامل مهم محسوب مي‌شود. ورزش و فعاليت‌هاي حركتي نه تنها براي اشخاص عادي، بلكه براي كساني كه از بدو تولد معلوليت داشته يا بعداً به عللي نقص عضو پيداكردند ضروري مي‌باشد (رمضاني نژاد،1376: 37). لوينسون(1985) معتقد است براي تأييد سلامت رواني فرد بايد بررسي نمود كه : « اولاً فرد چه احساسي نسبت به خود و ديگران و دنياي اطراف دارد و ثانياً شيوه سازگاري فرد با خود و موقعيت مكاني و زماني خويش چگونه است» (ميلاني فر، 1378). از ويژگيهاي افراد داراي سلامت رواني مي‌توان موارد زير را نام برد: شناخت خود، انگيزه‌ها، آرزوها و محيط خود يکپارچگي شخصيت که خود موجب هماهنگي بين اعمال مختلف فرد با يکديگر مي‌گردد؛ که براساس استانداردهاي دروني و ملاک‌هاي مورد قبول خودش تصميم گيري مي‌کند نه براساس فشارهاي بيروني(سيجريست و مارموت، 2004). هدف اصلي سلامت رواني کمک به همه افراد در رسيدن به زندگي کامل تر، شادتر، هماهنگ تر، شناخت وسيع و پيشگيري از بروز اختلالات خلقي، عاطفي و رفتاري است. مقابله با بيماري‌هاي رواني براي ايجاد جامعه سالم از وظايف اصلي دولت‌ها و افراد جامعه است و هر اجتماع که خواستار بهزيستي و شادکامي‌افراد خود است، بايد مردم سازگار و هماهنگ پرورش دهد(ميلاني فر، 1378). بنابر تحقيقات انجمن ملي بهداشت رواني، افراد داراي سلامت رواني داراي خصوصيات زير هستند: ـ آنان احساس راحتي مي‌کنند؛ ـ خود را آنگونه که هستند مي‌پذيرند؛ ـ از استعدادهاي خود بهره مند مي‌شوند؛ ـ نگراني، ترس و اضطراب و حسادت کمي‌دارند و داراي اعتماد به نفس مي‌باشند؛ ـ سيستم ارزشي آنان از تجارب شخصي سرچشمه مي‌گيرد؛ ـ احساس خوبي نسبت به ديگران دارند؛ ـ به علايق افراد ديگر توجه مي‌کنند و نسبت به آنها احساس مسئوليت نشان مي‌دهند؛ ـ سعي نمي‌کنند بر ديگران تسلط يابند؛ ـ آنها با مشکلات روبرو مي‌شوند و نسبت به اعمال خود احساس مسئوليت مي‌کنند؛ ـ محيط خود را تا آنجا که ممکن است شکل مي‌دهند و تا آنجا که ضرورت دارد با آن سازگار مي‌شوند(بني جمال واحدي، 1370، ص 48). ) عوامل موثر در سلامت رواني يان و همکارانش معتقدند که تجربيات دوران کودکي، سطح تحصيلات، روابط والدين، هوش هيجاني، رضايت شغلي، تيپ شخصيتي بر سلامت رواني افراد تاثير مي‌گذارد(يان و همکاران، 2008). سلامت رواني با رفاه شخصي، روابط خانوادگي، بين فردي، ايفاي نقش در اجتماع و جامعه رابطه ضروري دارد. سلامت رواني از اوايل دوران کودکي تا لحظه مرگ در پرورش مهارتهاي فکري و ارتباطي، يادگيري، رشد عاطفي، انعطاف پذيري و عزت نفس نقشي غير قابل انکار دارد(برکلز و همکاران، 2004). ) مدل‌هاي اندازه‌گيري سلامت رواني ) مدل دراگوتيز و همکاران (1973) اين مدل يکي از پر استفاده ترين ابزارهاي تشخيصي روان پزشکي در ايالات متحده است( بير و همکاران، 2006 به نقل از معنوي پور، 1391 ). اين آزمون براي ارزيابي علائم رواني است که به وسيله پاسخ گو گزارش مي‌شود. اين آزمون ابتدا براي نشان دادن جنبه‌هاي روان شناختي بيماران جسمي‌و رواني طرح ريزي شده است. با استفاده از اين آزمون مي‌توان افراد سالم را از افراد بيمار تشخيص داد. اين مدل را دراگوتيز و همکاران، در سال 1973 معرفي نمودند و بر اساس تجربيات باليني و تجزيه تحليل‌هاي روان سنجي راجع به آن تجديدنظر شد و فرم نهايي آن در سال 1967 تهيه شد. اين آزمون را روان پزشکان و روان شناسان در ايران به کرات به کار برده اند. اين آزمون 9 بعد مختلف را مي‌سنجد که عبارت هستند از : شکايات جسماني، پرخاشگري، وسواس ـ اجبار، اضطراب فوبيک، حساسيت بين فردي، افکار پارنوييدي، افسردگي، روان پريشي و اضطراب(معنوي پور، 1391). ) مدل گلدبرگ و همکاران (1979) اين مدل شامل 4 بعد علائم جسماني، اضطراب، افسردگي و اختلال در عملکرد اجتماعي است (گارلند و همکاران، 2009به نقل از معنوي پور، 1391). ) مدل راتر و همکاران (1970) اين مدل را در سال 1970 راتر، گراهام، يول، تيزارد و تيمر ابداع نمودند(بوور و همکاران، 2006). هدف اصلي آنها از تدوين اين مدل تهيه يک تست کوتاه، ساده و متمرکز بر مشکلات عاطفي روزمره بود. اين مدل چندين جنبه اختلالات رواني را مي‌سنجد. از جمله اختلالات سايکوستوميک، اختلالات اضطرابي، اختلالات عاطفي و وجود يا نبود بيماري‌هاي روان ـ تني، تحريک پذيري، ترس‌ها، ترس‌هاي مرضي، فوبيا و افسردگي در فرد است(چمبرز و همکاران، 2009). ) مدل ريف و همکاران (1926) زمينه زندگي خوب و سلامت رواني را ريف گسترش داده است. او چارچوب نظري رفاه، زندگي خوب و سلامت رواني مثبت را براساس نظريه‌هايي چون نظريه‌هاي رشد در گستره عمر (به عنوان مثال اريکسون، 1959) نظريه‌هاي رشد شخصي و انسان گرايي (به عنوان مثال مازلو، 1968) و معيارهاي سلامت رواني مثبت فرموله شده توسط جاهودا، 1958 به نقل از معنوي پور، 1391) و بررسي تلاش فلسفي براي تعريف زندگي خوب تدوين کرده است. علاوه بر اين‌ها، بينش او از پژوهش‌هاي خود در گستره عمر در طي دوره زندگي(ريف و کيئز، 1995) نيز در اين مفهوم سازي سهم مهمي‌داشته است. او استدلال مي‌کند که تمام اين ديدگاه‌ها معيارهاي مشابه و عملکردهاي مثبت سلامت رواني يکساني دارند. شباهت مهم اين نظريه‌ها در اين است که معيار همه آنها براي سلامت رواني تاکيد بر ابعاد سلامت به جاي بيماري است. در واقع، اين ديدگاه به توليد يک مدل جديد از سلامت رواني بر اساس مفهوم سلامت به عنوان «نه تنها نبود بيماري، بلکه حضور چيزي مثبت» اقدام کرده است(سازمان بهداشت جهاني، 1996). در اين مدل ريف شش بعد اصلي را گسترش داده است. ابعاد نظري مشتق شده از سلامت رواني مثبت پذيرش خود، روابط مثبت با ديگران، استقلال، تسلط محيطي، هدف در زندگي، و رشد شخصي(ريف، 2006). ريف و همکارانش 6 الگوي بهزيستي روانشناختي يا بهداشت رواني مثبت را ارائه نمودند. بر اساس الگوي ريف بهزيستي روانشناختي از 6 عامل تشکيل مي‌شود: 1ـ پذيرش خود : داشتن نگرش مثبت به خود 2ـ رابطه مثبت با ديگران : برقراري روابط گرم و صميمي‌با ديگران و توانايي همدلي 3ـ خود مختاري : احساس استقلال و توانايي ايستادگي در مقابل فشارهاي اجتماعي 4ـ زندگي هدفمند : داشتن هدف در زندگي و معنا دادن به آن 5ـ تسلط بر محيط: توانايي فرد در مديريت محيط 6ـ رشد شخصي(ريف، 2006). اخيراً درباره اين مدل بررسي‌هاي فراواني انجام شده است. اسپرينگر و هوآزر (2006) شک و ترديد جدي درباره صحت اين مدل شش عاملي را مطرح نموده اند. نتايج آنها نشان داد که چهار عامل از شش عامل (به عنوان مثال، رشد شخصي، هدف در زندگي، پذيرش خود، تسلط و محيط زيست) تجربي ممکن است تنها در يک بعد قرار گيرند. فرنچ (1976) در مدل خود چهار بعد را براي سلامت رواني در نظر مي‌گيرد که شامل انطباق عيني فرد با محيط، انطباق ذهني فرد با محيط، انطباق واقعي و شناخت و دسترسي به خود مي‌باشد(فرح بخش و همکاران، 2007). مورگان (1979) درباره مباني نظري مدل‌هاي مختلف سلامت سازماني با عنوان چارچوب‌هاي پنداشتي بحث کرده است. او بر اين عقيده است که چارچوب نظري مدل‌هاي سلامت رواني بر اساس مباني هستي شناسانه، معرفت شناسانه، روش شناسانه و انسان شناسانه استوار شده است؛ يعني بر اساس نوع برداشت ما از هستي، چگونگي شناخت ما از دنياي اطراف، پنداشت ما از ماهيت انسان و چگونگي ارتباط او با دنياي اطراف و همچنين روش ما در کشف دانش(نصيري وليک بني و همکاران، 1391). ) نظريات مرتبط با سلامت رواني ) نظريه زيگموند فرويد به عقيده فرويد ويژگي‌هاي خاصي براي سلامت روانشناختي ضرورت دارد. نخستين ويژگي‌هاي هشياري (خودآگاهي) است بعضاً هر آنچه ممکن است در ناهشياري (ناخودآگاهي) موجب مشکل شود بايستي خودآگاه شود. واپس زني‌هاي ناخودآگاه و غيرضروري بايستي دگرگون شوند و انرژي صرف شده براي نگهداري آنها در ناخودآگاه بايستي به «من» باز گردانيده شود. تجارب کودکي ناخودآگاه بايستي گشوده شوند و از اين طريق به فرد کمک شود تا شيوه ارضاي نيازهاي کودکانه را رها نمايد. در نهايت، خودآگاهي حقيقي ممکن نيست مگر اينکه کنترل غير واقعي و غير ضروري يا زايد «من برتر» درهم شکسته شود، زيرا گنجايش ناخودآگاه من برتر بازتابي از اين تحريم‌ها، ممنوعيت و ايده آل‌هاي والدين فرد است و اين مسائل در انسان نوعي احترام غيرمنطقي و انعطاف پذير جايگزين وجدان سخت گير و اخلاقي مي‌شود. اين بدين معني نيست که اگر کنترل‌هاي ناخودآگاه من برتر تضعيف شوند و خواسته‌هاي واپس رانده خودآگاه شوند مي‌توانيم زندگي لذت آوري را شروع کنيم. خودآگاهي لذت طلبي نيست، خودآگاهي عنصر اصلي سلامت روانشناختي است و در شخص بالغ نتيجه واپس زني تمايلات غريزي جايگزين محکوميت آنها مي‌شود. به نظر فرويد خودآگاهي براي سلامتي روانشناختي کفايت کننده نيست. در نتيجه فرد بيگانگي منطقي از علاقمندي‌ها و اشتياق‌هاي عمومي‌را معيار نهايي سلامت روانشناختي مي‌داند (کورسيني، 1973، نقل از حسين پور، 1389: 49). ) نظريه کورت لوين کورت لوين با نظريه ميداني در بين روان شناسان شناخته شده است. از ديدگاه لوين نظريه ميداني تنها به حيطه خاصي محدود نمي‌شود، بلکه مفاهيمي‌را در بر مي‌گيرد که با آن مي‌توان حقايق روان شناختي مختلفي را نمايش داد. اما نظر لوين در ارتباط با سلامت روان بر اين است که سلامت و کمال روان شناختي موجب افتراق و تمايز يافتگي بيشتر شخص و محيط روان شناختي او مي‌شود و استحکام و استواري مرزهاي سيستم رواني فرد به وجود مي‌آورد. بنابراين فرد سالم از نقطه نظر روان شناختي به نظر لوين کسي است که بين خودش و محيط روان شناختي خود تمايز و افتراق قائل مي‌شود (خدا رحيمي، 1373، نقل از همان منبع، ص 50). ) نظريه آدلر بنابر نظريه آدلر فرد برخوردار از سلامت روانشناختي، توان و شهامت يا جرات عمل نکردن را براي نيل به اهدافش دارد. چنين فردي جذاب و شاداب است و روابط اجتماعي سازنده و مثبتي با ديگران دارد. فرد سالم به عقيده آدلر از مفاهيم و اهداف خودش آگاهي دارد و عملکرد او مبتني بر نيرنگ و بهانه نيست. فرد داراي سلامت روان مطمئن و خوش بين است و ضمن پذيرفتن اشکالات خود در حد توان اقدام به رفع آنها مي‌کنند (کورسيني، 1973، نقل از همان منبع). ) نظريه ساليون ويژگي‌هاي سلامت روانشناختي از ديدگاه وي عبارتند از : 1ـ شخصيت برخوردار از سلامت روانشناختي «انعطاف پذيري» است و با توجه به موقعيت‌هاي بين فردي نوين، در روابطش با ديگران به طور متناسب تغيير پذير است. 2ـ فرد سالم قادر به تمايز گذاري بين افزايش و کاهش «تنش» و رفتار او در جهت کاهش تنش معطوف مي‌شود. 3ـ به گفته ساليون شخصيت سالم بايستي بنا به گفته چارلز اسپيرمن در حال «آموزش و فراگيري روابط و ارتباطات » مي‌باشد. 4ـ زندگي شخص برخوردار از سلامت روان، دارايي جهت يافتگي است. بدين معني که اميالش را به نحوي يکپارچه مي‌سازد که منجر به رضايتمندي شود يا اضطراب او را نسبتاً کم کند يا از بين ببرد. ما براي اين شخصيت سالم کسي است که دستگاه رواني او حداقل تنش را داشته باشد و چنين فردي معمولاً روابط اجتماعي انعطاف پذير، واقعي و اعتماد آميز دارد (ساليون، 1953، به نقل از همان منبع، ص51). ) نظريه کارل راجرز به عقيده راجرز آفرينندگي مهمترين ميل ذاتي انسان سالم است همچنين شيوه اي خاصي که موجب تکامل و سلامت فرد مي‌شود و به ميزان قسمتي بستگي دارد که کودک در شيرخوارگي دريافت کرده است. ارضاي توجه مثبت غير مشروط و دريافت غير مشروط محبت تاييد ديگران براي رشد و تکامل سلامت رواني افراد با اهميت است. شخصيت سالم فاقد نقاب، ماسک هستند و با خودشان رو راست هستند. چنين افرادي آمادگي تجربه را دارند. به عقيده راجرز اساسي ترين خصوصيت سالم، زندگي هستي داراست، يعني آماده است که در هر تجربه ساختاري را دريابد و بر اساس مقتضيات تجربه لحظه بعدي به سادگي دگرگون شود. انسان سالم به ارگانيزم خودش اعتماد مي‌کند. هرچه سلامت روان انسان بيشتر باشد آزادي عمل و انتخاب بيشتري را احساس و تجربه مي‌کند، انسان سالم محدوديت‌هاي فکري و عمل خويش را آزادانه انتخاب مي‌کند.انسان سالم آفرينش گري دارد، زيرا انسان خلاق با محدوديت‌هاي اجتماعي و فرهنگي هماهنگي و سازش منفعلانه ندارد، تدافعي نيست و به تمجيد و ستايش ديگران نيز دلخوش نمي‌کند(همان منبع). ) نظريه آلبرت اليس اليس در پيدايش بيماري عاطفي يا سلامت روانشناختي، هر سه عامل فيزيولوژيکي، جسماني و روانشناختي را مورد توجه قرار مي‌دهد. اليس از لحاظ گرايش‌هاي انساني تا حدودي زياد با مازلو شباهت دارد به نظر وي سلامت رواني انسان از تمايلات ذاتي و نامطلوب هر انساني براي نياز مفرط به برتري از ديگران و همه فن حريف شدن، توسل به عقايد احمقانه و بدبينانه، پرداختن به تفکرات آرزومندانه و توقع خوش رفتاري و خوبي مداو ديگران، محکوميت خويشتن و تمايلات عميق به زود رنجي و آشفتگي ناشي مي‌شود(محرابي، 1387، به نقل از همان منبع، ص 52). ) پيشينه تحقيق ) تحقيقات انجام شده داخلي طاهري و همکاران (1392) در تحقيقي با عنوان بررسي رابطه فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌در معلمان دبيرستان‌هاي شهر آبادان در سال 1390 پرداختند. اين پژوهش از نوع توصيفي ـ مقطعي بوده و نمونه گيري به روش خوشه اي انجام گرفته است. حجم نمونه در اين مطالعه، شامل ۱۲۰ معلم از دبيرستان‌هاي شهر آبادان بود. ابزار گردآوري داده‌ها پرسشنامه و از سه بخش اطلاعات دموگرافيك، پرسشنامه فرسودگي شغلي مسلچ و پرسشنامه سلامت عمومي‌گلدبرگ تشكيل شده بود. نتايج نشان دادند که : بين جنسيت و وضعيت تاهل از نظر مسخ شخصيت و همچنين سن از نظر خستگي عاطفي و مسخ شخصيت ارتباط معناداري مشاهده گرديده ولي نتايج نشان داد که سلامت عمومي‌با متغيرهاي سن، جنس و وضعيت تأهل ارتباط معناداري ندارد. مظلومي‌و همکاران (1392) پژوهشي به منظور تعيين تاثير فرسودگي شغلي بر حمايت اجتماعي و عزت نفس در پرسنل بهداشتي درماني يزد انجام نمودند. در اين مطالعه توصيفي تحليلي که به روش مقطعي انجام شد 130 نفر از پرسنل که به روش نمونه برداري خوشه اي و تصادفي ساده انتخاب شدند، پرسشنامه (فرسودگي شغلي، عزت نفس آيزنگ و حمايت اجتماعي کاسدي) را تکميل نمودند. نتايج نشان دادند که : بين ابعاد فرسودگي شغلي و متغيرهاي جنسيت، سابقه کار، وضعيت تأهل، محل خدمت، نوع شغل و سابقه کار پرسنل ارتباط آماري معني‌داري وجود داشت به طوري که مسخ شخصيت در آقايان و متأهلين و کارکنان مراکز شهري بيشتر از ساير کارکنان و خستگي هيجاني نيز در خانم‌ها، افراد متأهل و کارکنان مراکز شهري بيشتر بود. کفايت شخصي نيز در کارکنان با سابقه، بيشتر از ساير پرسنل بود. حمايت اجتماعي با خستگي هيجاني همبستگي معني‌دار و معکوس نشان داد به طوري که هر چه ميزان حمايت اجتماعي بيشتر بود خستگي هيجاني کمتر بود. رسولي و اسلامي‌(1392) در تحقيقي به بررسي رابطه بين رضايت شغلي و ويژگي‌هاي شخصيتي با سلامت رواني در 100نفر از كماندوهاي پرندك نيروي زميني ارتش پرداختند که با استفاده از پرسشنامه سلامت رواني، تيپ شخصيتي اسپنسر و رضايت شغلي دانت مورد بررسي قرار گرفتند. همچنين داده‌هاي به دست آمده با روش آماري همبستگي پيرسون و تحليل رگرسيون مورد تحليل قرار گرفتند. نتايج نشان داد همبستگي معني‌داري بين تيپ شخصيتي و سلامت رواني و همچنين بين رضايت شغلي و سلامت رواني وجود داشت. تيپ شخصيتي ب و رضايت شغلي سهم بيشتري در پيش بيني سلامت رواني داشتند. شعباني بهار و کوناني (1391) در تحقيقي به بررسي رابطه بين فرسودگي شغلي با سلامت عمومي‌معلمان تربيت بدني استان لرستان پرداختند. روش تحقيق اين پژوهش، توصيفي ـ همبستگي است. جامعه آماري تحقيق شامل دبيران تربيت بدني آموزش و پرورش استان لرستان مي‌باشد. که با استفاده از جدول کرجسي و مورگان 217 نفر(126 نفر دبير مرد و 91 نفر دبير زن) به عنوان نمونه آماري انتخاب شدند. براي جمع آوري اطلاعات، از پرسشنامه‌هاي استاندارد سلامت عمومي‌(GHQ 28) و فرسودگي شغلي مسلچ (MBI 22) استفاده شد. براي تجزيه و تحليل اطلاعات، علاوه بر شاخص‌هاي آمار توصيفي از آزمون‌هاي آمار استنباطي نظير : همبستگي پيرسون، رگرسيون و t براي گروههاي مستقل استفاده شد. نتايج نشان داد که بين فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌معلمان تربيت بدني رابطه معکوس و معناداري وجود دارد. به نحوي که افرادي که داراي فرسودگي شغلي بالايي بودند از سلامت عمومي‌کمتري برخوردار بودند. همچنين، مؤلفه‌هاي فرسودگي عاطفي و فقدان موفقيت فردي معلمان توان تبيين و پيش بيني سلامت عمومي‌آنها را دارد. همچنين، بين معلمان زن و مرد از نظر ميزان فرسودگي شغلي تفاوت معني‌داري مشاهده نمي‌شود. در حالي که بين معلمان زن و مرد از نظر ميزان سلامت عمومي‌تفاوت معني‌داري وجود دارد؛ به نحوي که سلامت عمومي‌مردان بيشتر از زنان است. رفيعي و همکاران (1391) پژوهشي با عنوان ارتباط فرسودگي شغلي با مشخصه‌هاي فردي پرستاران انجام دادند که هدف از آن تعيين فراواني و شدت فرسودگي شغلي در پرستاران شاغل در بيمارستان‌هاي وابسته به دانشگاه علوم پزشكي اراك، و بررسي ارتباط اين ابعاد با عوامل فردي پرستاران بود. پژوهش آنها يك مطالعه مقطعي ـ همبستگي بوده است. نمونه پژوهش 200 پرستار بودند كه با روش نمونه گيري احتمالي طبقه اي با تخصيص متناسب و با توجه به شرايط پذيرش انتخاب شدند. ابزار مطالعه شامل پرسشنامه اطلاعات فردي و اجتماعي، و پرسشنامه فرسودگي شغلي مسلچ وجكسون بود. داده‌ها با استفاده از آمار توصيفي و آزمون‌هاي آماري تي مستقل، كاي اسكوئر، آناليز واريانس يك طرفه و تحت نرم افزار Spss نسخه 16 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. نتايج نشان داده اند که : 5/39 درصد و 37 درصد پرستاران به ترتيب سطح بالاي فراواني وسطح پائين شدت تحليل عاطفي را تجربه كرده اند. 75درصد و 70 درصد از پرستاران به ترتيب سطوح بالاي فراواني و شدت عدم موفقيت فردي را گزارش نمودند و 47 درصد و 45 درصد از پرستاران به ترتيب سطح پائين فراواني با شدت ضعيف مسخ شخصيت را نشان دادند. بر اساس يافته‌ها بين فراواني تحليل عاطفي با جنس ارتباط معني‌دار وجود داشت (01/0 = p) همچنين بين شدت تحليل عاطفي با جنس نيز ارتباط معني‌دار وجود داشت (05/0 =p) بعلاوه بين مسخ شخصيت در بعد شدت، با سن ارتباط معني‌دار وجود داشت (04/0 = p). آنها همچنين شناسايي منابع استرس زاي محيط كار به منظور پيشگيري و كاهش تحليل عاطفي و اتخاذ تدابيري در جهت فراهم كردن شرايط ارتقاء و كسب تجربه موفقيت‌هاي فردي براي پرستاران اراك توصيه نمودند. اميري و همکاران (1390) در تحقيقي به بررسي وضعيت فرسودگي شغلي در ميان كاركنان بانك و ارايه راهكارهاي بهبود وضعيت آن پرداختند. آنها هدف از اين پژوهش سنجش وضعيت فرسودگي شغلي و ابعاد آن در ميان كاركنان يكي از بانك‌هاي تجاري كشور و ارايه راهكارهاي پيشگيري از بروز و مقابله با آن عنوان نمودند. روش پژوهش از لحاظ هدف كاربردي و به شيوه ي توصيفي ـ پيمايشي انجام شده است. ابزار گرداوري داده‌ها مصاحبه و پرسشنامه بوده و نمونه گيري از جامعه آماري به روشي تركيبي(خوشه اي، طبقه اي متناسب و تصادفي) انجام شده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد، متغير مورد بررسي در وضعيت تأمل برانگيز قرار داشته و ضرورت دارد مديريت به عوامل ايجاد اين وضعيت كه احساس خستگي و فشار شغلي و ارزيابي منفي از عملكرد خود از مهمترين آنها هستند توجه نمايد. همچنين نتايج پژوهش نشان مي‌دهد، متغيرهاي جنسيت، وضعيت تأهل، تعداد فرزندان، مدرك تحصيلي، استان محل خدمت و سابقه كار نيز بر ميزان فرسودگي شغلي كاركنان تأثير دارند. قدسي و همکاران(1390) در تحقيقي به بررسي عوامل اجتماعي مؤثر بر فرسودگي شغلي معلمان شهر قروه مي‌پردازند. اين پژوهش با استفاده از روش پيمايش انجام گرفته و ابزار گردآوري اطلاعات پرسش نامه بوده است. جامعة آماري تحقيق شامل كلية معلمان(1491) مقاطع سه گانة شهرستان قروه در سال 1389 است كه تعداد 317 نفر از آنان به شيوة نمونه گيري طبقه اي به عنوان نمونه انتخاب شدند. در اين مطالعه فرسودگي داراي سه بعد خستگي عاطفي، مسخ شخصيت و عدم كارآيي(موفقيت) است. نتايج نشان دادند که : اندازة شبكة اجتماعي تأثيري در ميزان فرسودگي شغلي ندارد، اما بين تنوع شبكة اجتماعي و فرسودگي شغلي(خستگي عاطفي و عدم كارآيي) رابطة معكوس و معنادار وجود دارد. مشاركت ذهني با ابعاد خستگي عاطفي و مسخ شخصيت و مشاركت عيني با عدم موفقيت رابطه دارد. بين متغير حمايت سازماني و فرسودگي(خستگي عاطفي و مسخ شخصيت) همبستگي معنادار و معكوس وجود دارد. متغيرهاي عدالت سازماني و محروميت نسبي با بعد خستگي عاطفي داراي همبستگي معنادار و معكوس هستند و متغير پايگاه اجتماعي با هر سه بعد فرسودگي شغلي رابطة معكوس و معنادار دارد. همچنين در مورد متغيرهاي زمينه اي نتايج اين تحقيق حاكي است ميزان فرسودگي(عدم موفقيت) معلمان ابتدايي از راهنمايي و دبيرستان كمتر است و نمرة مسخ شخصيت معلمان داراي مدرك سيكل از مدارك ديگر بيشتر است. سابقة خدمت با فرسودگي(عدم موفقيت) رابطة معكوس دارد. بشليده و‌هاشمي‌شيخ شباني (1390) در تحقيقي با هدف بررسي رابطه ميان دو بعد عزت نفس (خود ارزنده سازي و خودناارزنده سازي) با سلامت رواني با ميانجي گري فرسودگي شغلي را در بين 120 نفر از زنان معلم شهرستان شادگان انجام نمودند. در اين پژوهش سه آزمون عزت نفس روزنبرگ (1963)، فرسودگس شغلي مسلچ (1981) و سلامت عمومي‌گلدبرگ (1978) استفاده گرديد. به منظور تحليل داده‌ها، از روش مدل يابي معادلات ساختاري استفاده شد و تجزيه و تحليل مدل با نرم افزار Amos 18 انجام گرفت. نتايج حاصل از روش خود راه انداز و فاصله اطمينان حاص از آن نشان داد که اندازه اثر غيرمستقيم خودناارزنده سازي بر سلامت رواني از طريق فرسودگي شغلي برابر با 33/0 است که در سطح 002/0=P معني‌دار است. ناستي زايي و همکاران (1387) در پژوهشي به بررسي ارتباط بين فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌كاركنان اداره كل مخابرات شهر زاهدان مورد مطالعه آن، كليه پرسنل اداره كل مخابرات شهر زاهدان بوده كه به صورت نمونه گيري طبقه اي ـ تصادفي تعداد 150 نفر از طريق پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفتند كه از اين تعداد، 13 پرسشنامه به علت نقص اطلاعات يا عدم عودت كنار گذاشته شدند. ابزار جمع آوري اطلاعات شامل 2 پرسشنامه استاندارد بود: الف) پرسشنامه فرسودگي شغلي مسلچ (MBI) اين پرسشنامه كه از 22 گزاره جداگانه تشكيل شده است و سه جنبه فرسودگي شغلي (خستگي عاطفي، مسخ شخصيت واحساس كفايت شخصي) را مي‌سنجد. ب) آزمون سلامت عمومي‌(GHQ-28) كه داراي 28 سؤال مي‌باشد و به بررسي سلامت عمومي‌فرد است. يافته‌هاي نشان دادند که همبستگي معناداري بين فرسودگي شغلي با سلامت عمومي‌و زير ابعاد آن‌ها: خستگي عاطفي با اضطراب و اختلال در خواب و سلامت عمومي، مسخ شخصيت با سلامت عمومي، اضطراب و اختلال در خواب با فرسودگي شغلي، عدم كفايت شخصي با اختلال در روابط اجتماعي مشاهده شد. عبدي ماسوله و همکاران(1386)، پژوهشي در رابطه با بررسي رابطه فرسودگي شغلي با سلامت رواني 200 نفر از پرسنل پرستاري بيمارستان‌هاي آموزشي دانشگاه علوم پزشکي تهران انجام دادند. نمونه گيري به صورت چند مرحله اي انجام دادند. ابزار پژوهش شامل سه پرسشنامه : ويژگي‌هاي دموگرافيک، پرسشنامه فرسودگي شغلي مسلچ و پرسشنامه سلامت عمومي‌بوده است. نتايج تحقيق نشان دادند که فرسودگي شغلي مسلچ در ابعاد خستگي هيجاني و مسخ شخصيت اکثريت واحدهاي مورد پژوهش در سطح پايين و در بعد عدم کارآيي فردي اکثريت در سطح بالا قرار داشتند. در مورد سطح سلامت روان 43 درصد از نمونه‌ها داراي علامت بودند. رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني معني‌دار بود. ) مطالعات انجام شده خارجي اقبال و عباسي (2013) به بررسي رابط بين هوش عاطفي و فرسودگي شغلي در ميان 100 نفر از مدرسان 25 تا 50 ساله دانشگاه شهر کراچي پاکستان پرداختند. جهت سنجش متغيرها از تست خود اظهاري هوش هيجاني Schutte و همکاران 1998 (SSEIT) و فرسودگي شغلي مسلچ استفاده نمودند. همچنين رگرسيون خطي براي بررسي داده‌ها بکار گرفته شده است. نتايج نشان دادند که رابطه منفي معني‌داري بين هوش عاطفي و فرسودگي شغلي وجود دارد. سينگ و سوآر (2013) پيامدهاي سلامتي ناشي از فرسودگي شغلي را بين 372 نفر از سازندگان نرم افزار بررسي نمودند و نشان دادند که فرسودگي شغلي بر سلامتي جسمي، رواني و رفتاري مضر است. هچنين عنوان نمودند رفاه ذهني، حمايت اجتماعي و تمرين يوگا و مديتيشن بطور ويژه مي‌تواند از اثرات فرسودگي شغلي بر سلامتي جلوگيري نمايد. همچنين فرسودگي شغلي بيشترين تاثير مضر را بر روي سلامت رواني مي‌گذارد و حمايت اجتماعي بيشترين تاثير را در جلوگيري از آن ايفا مي‌کند. زارع و همکاران (2013) در تحقيقي با عنوان «تحليل رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني بين وکيل‌هاي زن» به بررسي اثرات فرسودگي شغلي در بين 109 نفر از وکلاي زن شاغل در ادارات دولتي شهر ميناب پرداختند. در اين تحقيق از سه پرسشنامه ويژگي‌هاي جمعيت شناختي، فرسودگي شغلي مسلچ(MBI) و سلامت رواني (GHQ-28) استفاده گرديد. نتايج نشان دادند که: اکثريت وکلا مسخ شخصيت و خستگي عاطفي پاييني دارند درحاليکه 46 درصد از وکلا سطح پاييني از احساس موفقيت فردي را نشان داده اند. همچنين 25 درصد از افراد از سلامت رواني خود رضايت نداشته اند. و رابطه معني‌داري بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني وجود دارد. هرچند که رابطه منفي بين سابقه خدمت و فرسودگي شغلي وجود دارد ولي اختلاف معني‌داري بين ويژگي‌هاي جمعيت شناختي و سلامت رواني وجود ندارد. بنابراين پيشنهاد نمودند که مديران بايستي طرحي را پياده نمايند تا انگيزه، رضايت شغلي اساس خود کارآمدي و روابط انساني افزايش و بهبود يابد. سينگ و همکاران (2011) در تحقيقي به منظور بررسي پيامدهاي شغلي و عوامل پيشگيري کننده از فرسودگي شغلي در بين حدود 372 نفر از کارکنان بخش توسعه نرم افزاري در هند انجام نمودند و مشخص گرديد که ابهام، تضاد، فشار رواني متناوب، ساعات کاري نامنظم، ناهماهنگي گروهي و تضادهاي شغلي ـ خانوادگي در بين آنها از ريسک بالاتري نسبت به فرسودگي شغلي برخوردار است. همچنين در اين تحقيق تضاد شغلي ـ خانوادگي به عنوان پيش زمينه اصلي فرسودگي شغلي عنوان شده است. ايوانز و همکاران(2006) در تحقيقي به بررسي سلامت رواني، فرسودگي و رضايت شغلي در ميان 610 نفر از کارگران بخش اجتماعي انگلستان و ولز پرداختند. جهت سنجش متغييرهاي تحقيق از پرسشنامه سلامت عمومي‌(GHQ) و فرسودگي مسلچ و رضايت شغلي استفاده نمودند. نتايج نشان داد که پاسخ دهندگان استرس و خستگي عاطفي بالا و رضايت شغلي پاييني داشتند 47 درصد از پاسخ دهندگان نشانه‌هاي بيماري و پريشاني ويژه اي را نشان دادند که دو برابر سطح برآورد شده توسط روانپزشکان بوده است. احساس ارزش گذاري پايين در کار، مطالبات افراطي شغلي، آزادي عمل محدود شده در تصميم گيري، ناراحتي از مکان کاري با رضايت شغلي پايين و فرسودگي شغلي بالا در ارتباط مي‌باشد. در مطالعات فرسودگي شغلي که توسط مسلچ و همکارانش (2001) انجام گرفت نشان دادند که سطح بالاي فرسودگي شغلي در بين نمونه‌هاي آمريکاي شمالي نسبت به نمونه‌هاي اروپايي وجود دارد. مسلچ و همکارانش (2001)، شافلي جانزور (1994) نشان دادند که کارکنان انگليسي زبان از کشورهاي اروپايي (انگلستان و ايرلند) معمولاً سطح پايين تري از فرسودگي شغلي را نسبت به کارکنان کانادايي فرانسوي زبان گزارش نمودند و تنها کشور اروپايي که سطح فرسودگي شغلي بالايي از فرسودگي شغلي گزارش شده، به همان نسبت که در نمونه‌هاي آمريکاي شمالي است، کشور هلند مي‌باشد. ساعتچي (1991) پژوهشي با عنوان بررسي رابطه خشنودي شغلي و تعهد سازماني با سلامت رواني و جسمي‌در ميان کارکنان نظامي‌و غير نظامي‌در يکي از بخش‌هاي معاونت انتظامي‌جمهوري اسلامي‌ايران در تهران انجام داده است که نتايج آن نشان دهنده وجود رابطه معني‌دار بين خشنودي شغلي و تعهد سازماني و سلامت رواني است. جدول 2 ـ 1: خلاصه اي از پيشينه تحقيقات در مورد فرسودگي شغلي و سلامت رواني محققينهدفيافته‌هاطاهري و همکاران (1392)بررسي رابطه ي فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌در معلمان دبيرستانهاي شهر آبادانبين جنسيت و وضعيت تاهل از نظر مسخ شخصيت و همچنين سن از نظر خستگي عاطفي و مسخ شخصيت ارتباط معناداري مشاهده گرديده است. مظلومي‌و همکاران (1392)تعيين تاثير فرسودگي شغلي بر حمايت اجتماعي و عزت نفس در پرسنل بهداشتي درماني يزدبين ابعاد فرسودگي شغلي و متغيرهاي جنسيت، سابقه کار، وضعيت تأهل، محل خدمت، نوع شغل و سابقه کار پرسنل ارتباط آماري معني‌داري وجود داشت.شعباني بهار و کوناني (1391)بررسي رابطه بين فرسودگي شغلي با سلامت عمومي‌معلمان تربيت بدني استان لرستانبين فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌معلمان تربيت بدني رابطه معکوس و معناداري وجود دارد.ناستي زايي و همکاران (1387)بررسي ارتباط بين فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌كاركنان اداره كل مخابرات شهر زاهدانهمبستگي معناداري بين فرسودگي شغلي با سلامت عمومي‌و زير ابعاد آنها: خستگي عاطفي با اضطراب و اختلال در خواب و سلامت عمومي، مسخ شخصيت با سلامت عمومي، اضطراب و اختلال در خواب با فرسودگي شغلي، عدم كفايت شخصي با اختلال در روابط اجتماعي مشاهده شد.عبدي ماسوله و همکاران(1386)بررسي رابطه فرسودگي شغلي با سلامت رواني پرسنل پرستاري بيمارستان‌هاي آموزشي دانشگاه علوم پزشکي تهرانرابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني معني‌دار بود.سينگ و سوآر (2013)پيامدهاي سلامتي ناشي از فرسودگي شغليفرسودگي شغلي بيشترين تاثير مضر را بر سلامت رواني مي‌گذارد و حمايت اجتماعي بيشترين تاثير را درجلوگيري از آن ايفا مي‌کند.زارع و همکاران(2013)تحليل رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني بين وکيل‌هاي زناکثريت وکلا مسخ شخصيت و خستگي عاطفي پاييني دارند درحاليکه 46 درصد از وکلا سطح پاييني از احساس موفقيت فردي را نشان داده اند. و رابطه معني‌داري بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني وجود دارد.ايوانز و همکاران (2006)بررسي سلامت رواني، فرسودگي و رضايت شغلي در ميان کارگران بخش اجتماعي انگلستان و ولزاحساس ارزش گذاري پايين در کار، مطالبات افراطي شغلي، آزادي عمل محدود شده در تصميم گيري، ناراحتي از مکان کاري با رضايت شغلي پايين و فرسودگي شغلي بالا در ارتباطند.مسلچ و همکارانش (2001)بررسي وضعيت فرسودگي شغليسطح بالاي فرسودگي شغلي در بين نمونه‌هاي آمريکاي شمالي نسبت به نمونه‌هاي اروپايي وجود دارد. ) رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني در اساسنامه سازمان جهاني بهداشت، سلامت انسان به معناي رفاه كامل جسمي، رواني و اجتماعي است. بر اين اساس، يكي از سه ركن مهم سلامت انسانها، سلامت روان مي‌باشد كه در تعامل با سلامت جسمي‌و اجتماعي باعث سلامت كلي مي‌گردد. عوامل مهمي‌سلامت روان انسان را به مخاطره مي‌اندازد، مواجه شدن او با وقايع ناخوشايندي كه به طور روزمره با آنها سر و كار دارد؛ وقايعي نظير مرگ نزديكان، بيماري، حوادث و سوانح، مشكلات اقتصادي، بي عدالتي‌هاي اجتماعي، انجام خطاهاي روزمره، مشكلات محيط کار، هر يک از اين وقايع؛ انسان را تحت فشار رواني قرار مي‌دهد. فشار رواني از طريق ساز وکارها ي رواني ـ عصبي بر جسم و روان انسان اثر مي‌گذارد و در دراز مدت مي‌تواند به ايجاد و تشديد اختلالات جسمي‌يا روانشناختي بينجامد. در صورتي که افراد زيادي از جامعه تحت تاثير آثار ناشي از فشار رواني باشند، به طبع آن، اين وضعيت باعث آثار سوء اجتماعي نيز خواهد شد. افراد در موقعيت‌هاي فشار آور از شيوه‌هاي مقابله اي متفاوتي استفاده مي‌کنند. کارآمد بودن يا ناکارآمد بودن اين شيوه‌هاي مقابله، نقش اساسي در بهزيستي جسمي‌، رواني و اجتماعي افراد دارد. (سليمان نژاد و همکاران، 1390). ) چارچوب نظري تحقيق به طور كلي، با توجه به توضيحات فوق و فرضيه‌هاي پژوهش، پژوهشگر از ترکيب مدل مسلچ (مقياس فرسودگي شغلي )، مدل گلدنبرگ (GHQ-28) (مقياس سلامت رواني) بهره برده است و بنابراين مدل ترکيبي محقق ساخته به بررسي رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني خواهد پرداخت لذا با بيان روابط بين متغيرهاي تحقيق، چارچوب نظري تحقيق به صورت شكل (2ـ 1) مي‌باشد: فرسودگي شغلي سلامت روانيخستگي عاطفي مسخ شخصيت مدل گلدبرگکاهش موفقيت فردي مدل مسلچ شکل2 ـ1 مدل مفهومي‌پژوهش(مدل مسلچ ـ گلدبرگ) فصل سوم روش تحقيق )فصل سوم : روش تحقيق ) مقدمه هرگز نمي‌توان ادعا نمود و مطمئن بود که شناخت‌هاي بدست آمده حقيقت دارند زيرا زمينه شناخت مورد پژوهش نامحدود و آگاهي و روش‌هاي ما براي کشف حقيقت محدود هستند. حال اگر فرض بر اين باشد که هدف فعاليت‌هاي پژوهشي حقيقت جويي است و پژوهشگران با صداقت به دنبال اين هدف مي‌باشند آنچه را که ايشان انجام مي‌دهند و مي‌يابند. مي‌توان کوششي براي نزديکي به حقيقت دانست (رفيع پور، 1383: 80). دستيابي به هدفهاي تحقيق ميسر نخواهد بود، مگر زماني که جستجوي شناخت يا روش شناسي درست صورت پذيرد. « دکارت در اين رابطه روش را راهي مي‌داند که به منظور دستيابي به حقيقت در علوم بايد پيمود » ( خاکي، 1387: 194 ـ 193). اساس واقعي پژوهش علمي‌، تبيين رابطه ميان متغير‌هاست. دو روش اصلي که براي تعيين روابط در اختيار است معمولاً از چند جهت با هم تفاوت دارند. يکي از اين دو روش، روش توصيفي است و شامل مجموعه روشهايي است که هدف از آن توصيف کردن شرايط يا پديده‌هاي مورد بررسي است. اجراي تحقيق توصيفي صرفاً براي شناخت بيشتر شرايط موجود يا ياري دادن به فرايند تصميم گيري مي‌باشد ( سرمد و همکاران، 1387: 80). ) روش تحقيق منظور از روش تحقيق ترکيبي از مفهوم روش و تحقيق است و آن عبارت اند از مجموعه اي از قواعد، ابزار و راه‌هاي معتبر و قابل اطمينان و نظام يافته براي بررسي واقعيات، کشف مجهولات و دستيابي به راه حلها(گرجي، 1391: 103). به طور کلي روش‌هاي تحقيق را بر اساس معيارهاي هدف (بنيادي، کاربردي)، موقعيت(آزمايشگاهي، ميداني)، زمان(گذشته نگر، آينده نگر) و نحوه گردآوري داده‌ها(آزمايشي يا تجربي، توصيفي) تقسيم بندي مي‌کنند(گرجي، 1391). روش تحقيق مورد استفاده براي اجراي اين طرح از نظر هدف، کاربردي است زيرا تحقيقات کاربردي تحقيقاتي هستند که نظريه‌ها، اصول و فنوني که در تحقيقات پايه تدوين مي‌شوند را براي حل مسائل اجرايي و واقعي به کار مي‌گيرد، اين تحقيقات بيشتر بر موثرترين اقدام تاکيد دارد و علت‌ها را کمتر مورد توجه قرار مي‌دهند، اين تاکيد به واسطه آن است که تحقيقات کاربردي به سمت کاربرد علمي‌دانش هدايت مي‌شوند(خاکي، 1387، ص202). پژوهش حاضر نيز از نظر ماهيت و روش توصيفي ـ پيمايشي و همبستگي مي‌باشد. توصيفي از اين نظر که تحقيق حاضر وضع وجود را بررسي مي‌کند و به توصيف منظم و نظام يافته دار وضعيت فعلي آن مي‌پردازد. در اين گونه تحقيقات محقق سعي مي‌کند تا آنچه هست يا وضعيت موجود را بدون هيچگونه دخالت يا استنتاج ذهني گزارش دهد و نتايج عيني از موقعيت بگيرد(گرجي، 1391: 131). و پيمايشي از آن جهت که هدف شناخت صفات و ويژگي‌هاي، عقايد و نگرشها، رفتارها و ساير مسائل افراد يک جامعه از طريق مراجعه به آنهاست(گرجي، 1391: 134). همچنين پژوهش حاضر از نوع روش همبستگي يا همخواني است. در تحقيق همبستگي به بررسي وجود ارتباط بين دو گروه از داده‌ها پرداخته مي‌شود؛ اينها اطلاعاتي است که در خصوص دو يا چند متغير در يک جامعه تهيه شده است، در اين تحقيقات محقق مي‌خواهد بداند که آيا بين دو دسته يا دو گروه از داده‌ها همبستگي وجود دارديا خير؟(گرجي، 1391: 140) بنابراين رابطه بين متغييرها بر اساس هدف تحقيق تحليل مي‌گردد(سرمد و همکاران، 1387: 90). ) متغير‌هاي تحقيق ) متغيير مستقل متغير مستقل که آن را متغير محرک، درونداد و يا پيش بين و پيش فرض نيز مي‌نامند، متغيري است که محقق آن را در يک مسئله پژوهشي انتخاب، دستکاري و اندازه‌گيري مي‌کند تا تاثير يا ارتباط آن را با متغير ديگري بررسي نمايد(گرجي، 1391: 33). در اين تحقيق متغير مستقل فرسودگي شغلي است که بر اساس مدل فرسودگي شغلي مسلچ داراي سه بعد خستگي عاطفي، مسخ شخصيت و کاهش موفقيت فردي مي‌باشد. ) متغير وابسته متغير اصلي مورد توجه محقق است، و در حقيقت متغيري است که محقق آن را انتخاب و اندازه‌گيري مي‌کند تا تاثير متغير مستقل را بر آن بسنجد، لذا تغييرات آن تحت تاثير متغير مستقل قرار مي‌گيرد(گرجي، 1391: 35). در اين تحقيق متغير وابسته سلامت رواني است که بر اساس مدل سلامت عمومي‌گلدبرگ (GHQ-28) مي‌باشد. ) تعاريف عملياتي متغيرها ـ فرسودگي شغلي: جهت اندازه‌گيري فرسودگي شغلي از مدل فرسودگي شغلي مسلچ (MBI) استفاده شده است که فرسودگي را در 3 بعد اندازه‌گيري مي‌کند و در نهايت مجموع نمرات حاصل از پرسشنامه 22 سوالي فرسودگي شغلي مسلچ، ميزان فرسودگي شغلي کارکنان را مشخص خواهد نمود. ـ خستگي عاطفي: از ابعاد فرسودگي شغلي مدل مسلچ مي‌باشد که مجوع نمرات حاصل از 9 سوال پرسشنامه فرسودگي شغلي (گويه‌هاي 1، 2، 3، 6، 8، 13، 14، 16، 20 ) ميزان خستگي عاطفي کارکنان را معين مي‌کند. ـ مسخ شخصيت: از ابعاد فرسودگي شغلي مدل مسلچ مي‌باشد که مجوع نمرات حاصل از 5 سوال پرسشنامه فرسودگي شغلي (گويه‌هاي 5، 10، 11، 15، 22) ميزان مسخ شخصيت کارکنان را معين مي‌کند. ـ عدم موفقيت فردي: از ابعاد فرسودگي شغلي مدل مسلچ مي‌باشد که مجوع نمرات حاصل از 8 سوال پرسشنامه فرسودگي شغلي (گويه‌هاي 4، 7، 9، 12، 17، 18، 19، 21 ) ميزان عدم موفقيت فردي کارکنان را معين مي‌کند. ـ سلامت رواني: جهت اندازه‌گيري سلامت رواني از مدل سلامت عمومي‌گلدبرگ استفاده مي‌گردد که سلامت رواني را در 4 بعد نشانگان جسماني، اضطراب و اختلالات خواب، اختلال در کارکرد‌هاي اجتماعي و افسردگي و گرايش به خودکشي مي‌سنجد و در نهايت مجموع نمرات حاصل از پرسشنامه 28 سوالي، سلامت رواني کارکنان را مشخص مي‌کند. ) جامعه و نمونه آماري ) قلمرو مکاني تحقيق قلمرو مکاني اين پژوهش شامل کليه ادارات آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي مي‌باشد. ) قلمرو زماني تحقيق قلمرو زماني پژوهش حاضر تابستان و پاييز سال 1392 مي‌باشد. ) جامعه آماري « جامعه آماري » عبارت است از مجموعه اي از افراد، اشياء و يا چيزهايي که داراي حداقل يا صفت مشترک باشند که محقق مي‌خواهد به تحقيق درباره آنها بپردازد. معمولاً در هر پژوهشي جامعه مورد بررسي يک جامعه آماري است که پژوهشگر مايل است در باره صفت يا صفات متغير واحدهاي آن به مطالعه بپردازد(گرجي، 1391: 158). بنابراين با توجه به ماهيت تحقيق و موضوع مورد بررسي، جامعه آماري اين تحقيق را كليه كاركنان آزمايشگاه فني و مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي به تعداد 82 نفر مي‌باشد. ) نمونه آماري بدليل کم بودن تعداد نفرات جامعه آماري و همچنين به علت همگن تر شدن ترکيب، از تمامي‌کارکنان آزمايشگاه فني مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي استفاده مي‌گردد، بنابراين حجم نمونه برابر با حجم جامعه خواهد بود لذا گردآوري داده‌ها از طريق شمارش افراد (سرشماري) صورت مي‌گيرد. ) روش گردآوري داده‌ها اساس کار در تحقيق اطلاعات است چرا که در نتيجه جمع آوري داده‌ها و اندازه‌گيري متغييرهاي تحقيق است که مي‌توان به بررسي سوالات و فرضيه‌هاي تحقيق پرداخت لذا اگر داده‌هاي گردآوري شده نامناسب و يا غلط باشند مطمئناً نتايج تحقيق نيز اشتباه خواهد بود. انتخاب روش و ابزار گردآوري داده‌ها به ماهيت و نوع روش تحقيق بستگي دارد(گرجي، 1391: 205 ) ) روش کتابخانه اي مناسب ترين روش گردآوري اطلاعات به منظور آشنايي و شناخت مباني نظري موضوع و مطالعات مشابه (داخلي و خارجي) انجام شده روش كتابخانه اي بوده و نيز براي تهيه و تنظيم فصل دوم از اين روش استفاده شده است(گرجي، 1391: 205). ) روش ميداني دليل استفاده از روش ميداني اين است كه محقق براي گردآوري داده‌ها و اطلاعات مورد نياز خود ناگزير است به محيط واقعي در جامعه آماري مورد مطالعه برود و با مراجعه سازمان مربوطه و افراد موردنظر داده‌هاي مورد نياز خود را گردآوري كند(گرجي، 1391: 205). ) ابزار اندازه‌گيري انواع ابزارهاي گردآوري داده‌ها بر مبناي روش ميداني عبارتند از : آزمايشگاهي، پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و صوتي و تصويري. ابزار اصلي گردآوري داده‌ها در اين تحقيق پرسشنامه است. پرسشنامه يکي از ابزارهاي رايج تحقيق و روشي مستقيم براي کسب داده‌هاي تحقيق است. پرسشنامه مجموعه اي از سوالات (گويه‌ها يا جملات) است که پاسخ دهنده با مشاهده آنها، پاسخ لازم را مي‌دهد و پاسخ‌هاي داده شده، داده‌هاي مورد نياز محقق را فراهم مي‌آورند(گرجي، 1391: 206) در پژوهش حاضر اولين ابزار مورد استفاده پرسشنامه مربوط به فرسودگي شغلي مي‌باشد. جهت جمع آوري اطلاعات مربوط به فرسودگي شغلي از پرسشنامه فرسودگي شغلي مسلچ و جكسون (MBI ) استفاده شد. اين مقياس اولين بار توسط مسلچ وجكسون در سال 1981 بكار برده شده است. مسلچ وجكسون شكل كنوني اين ابزار را، جهت ارزيابي فراواني و شدت زيرمقياس‌هاي سه گانه فرسودگي شغلي طراحي نموده اند. اين پرسشنامه رايج ترين ابزار اندازه‌گيري فرسودگي شغلي مي‌باشد و از 22 گويه جداگانه تشكيل شده كه هر سه زير مقياس فرسودگي شغلي را در بر مي‌گيرد. در اين ابزار 9 گويه مربوط به تحليل عاطفي (گويه‌هاي 1، 2، 3، 6، 8، 13، 14، 16، 20) 5 گويه مربوط به به مسخ شخصيت (گويه‌هاي 5، 10، 11، 15، 22) و 8 گويه مربوط به عدم احساس موفقيت فردي (گويه‌هاي 4، 7، 9، 12، 17، 18، 19، 21) مي‌باشد. ابزار مربوطه كه در طيف ليكرت درجه بندي شده است فراواني احساسات مربوطه را از صفر تا شش(هرگز، چند بار در سال، يكبار در ماه، چند بار در ماه، يكبار در هفته، چندبار در هفته وهرروز) و شدت اين احساسات را از صفر تا هفت (هرگز، خيلي كم، كم، گاهي، متوسط، اغلب، زياد وخيلي زياد) درجه بندي مي‌كند. که گويه‌هاي عدم احساس موفيقت فردي بطور معکوس نمره گذاري مي‌شوند. نمره بدست آمده در هريك از سه زير مقياس بر پايه نمره مرجع در دسته‌هاي بالا، متوسط و ضعيف قرار مي‌گيرد؛ همچنين اين ابزار در دو قسمت فراواني و شدت به طور جداگانه تحليل مي‌شود و نمرات ذيل چگونگي امتيازبندي اين ابزار را نشان مي‌دهد(رفيعي و همکاران، 1391: 26): احساس تحليل عاطفي : بالا: نمره بالاتر از 30 در مورد فرواني وبالاتر از 40 براي شدت متوسط: نمره 18 تا 29 در مورد فراواني و 26 تا 39 براي شدت ضعيف: نمره زير 17 براي فراواني و زير 25 براي شدت احساس مسخ شخصيت بالا: نمره بالاتر از 12 در مورد فرواني وبالاتر از 15 براي شدت متوسط: نمره 6 تا 11 در مورد فراواني و 7 تا 14 براي شدت ضعيف: نمره زير 5 براي فراواني و زير 6 براي شدت احساس عدم موفقيت فردي بالا: نمره زير 33 براي فراواني و زير 36 براي شدت متوسط: نمره 34 تا 39 در مورد فراواني و 37 تا 43 براي شدت ضعيف: نمره بالاتر از 40 در مورد فرواني و بالاتر از 44 براي شدت پرسشنامه فرسودگي شغلي به عنوان يك ابزار استاندارد، به كرات در ايران و در كشور‌هاي ديگر در تحقيقات مختلف مورد استفاده قرار گرفته و اعتبار و اعتماد آن مورد تاييد مي‌باشد. فيليان كه خود پرسشنامه مسلچ را به فارسي برگردانده اعتبار علمي‌آن را از طريق بررسي اعتبار محتوايي و پايايي آن را از طريق بازآزمايي و انجام آزمون همبستگي در ابعاد فراواني و شدت مشخص كرده است ميزان همبستگي متغيرها از 96%=r تا 83%=r بدست آمد و با توجه به اين امر پايايي پرسشنامه نيز مورد تأييد قرار گرفت. پايايي ابزار فرسودگي شغلي مسلچ در پژوهش‌هايي كه در ايران صورت گرفته، مشابه پايايي به دست آمده از منابع اوليه بوده است(رفيعي و همکاران، 1391: 26). دومين ابزار مورد استفاده، پرسشنامه سلامت رواني گلدبرگ (GHQ-28) مي‌باشد كه ابزاري استاندارد جهت اندازه‌گيري سلامت رواني است كه در بيشتر تحقيقات مورد استفاده قرار گرفته است. گلدبرگ و هيلر (1978) آلفاي کرونباخ اين پرسشنامه را 91/0 گزارش نمودند، همچنين ويلجو و همکاران (2007) ضريب آلفاي کرونباخ را براي آن 90/0 گزارش نمودند (ربيعي و همکاران، 1388). ) پايايي و روايي پرسشنامه ابزار سنجش بايستي از روايي و پايايي لازم برخوردار باشد تا محقق بتواند داده‌هاي متناسب با تحقيق را گردآوري نمايد و از طريق اين داده‌ها و تجزيه و تحليل آنها فرضيه‌هاي مورد نظر را بيازمايد و به سوال تحقيق پاسخ دهد(حافظ نيا، 1386: 154). ) روايي روايي از واژه «روا» به معناي جايز و درست گرفته شده و روايي به معناي صحيح و درست بودن است. مقصود از روايي آن است که وسيله اندازه‌گيري بتواند خصيصه و ويژگي مورد نظر را اندازه بگيرد (گرجي، 1391). اهميت روايي از آن جهت است که اندازه‌گيري‌هاي ناکافي و نامناسب مي‌تواند هر پژوهش علمي‌را بي ارزش و ناروا سازد. در پژوهش حاضر براي بررسي روايي ابزار اندازه‌گيري از روش روايي محتوايي استفاده شد. ) روايي محتوا در تحقيق حاضر، از روش اعتبار يا روايي مفهومي‌استفاده شده است. زيرا هنگامي‌که اعتبار تجربي امکان پذير نباشد يا مشکل بتوان از طريق تجربي يا عملي براي يک اندازه يا بافته اعتبار کسب کرد اعتبار مفهومي‌استفاده شده است و در واقع از طريق گواه و معيار‌ها محقق در پي آن بر مي‌آيد که نشان دهد که روا است مفهومي‌را اندازه گرفت (خاکي، 1387: 291ـ 288). براي روايي محتوا با رجوع به نظر متخصصان و اساتيد از روايي ابزار اندازه‌گيري، در سنجش متغير‌هاي تحقيق اطمينان حاصل شده است. كه در اين مرحله پرسشنامه‌ها با هم گرايي زيادي ميان نظرات اين متخصصان، تأييد شد و نظرات اصلاحي آنها در پرسشنامه بکار گرفته شد و بدين ترتيب اطمينان حاصل گرديد كه پرسشنامه همان ويژگي مورد نظر را مي‌سنجد. ) پايايي يک آزمون زماني داراي پاياني است که نمره‌هاي مشاهده و نمره‌هاي واقعي آن داراي همبستگي بالايي باشند (خاکي، 1387: 293 ). عوامل متعددي بر پاياني و روايي موثرند از جمله : 1 ) تعريف نشدن اصطلاحات 2) عدم توجيه پرسشگران 3) عدم تجانس و همگوني پاسخگويان 4) تغيير شرايط و زمينه‌هاي اجراي پرسشگري 5) وضعيت ظاهري و دروني ابزار 6) عدم تناسب مراحل مختلف فرايند تحقيق. پايايي ابزار عبارت است از اينکه اگر يک وسيله اندازه‌گيري که براي سنجش متغير و صفتي ساخته شده در شرايط مشابه در زمان و مکان ديگر مورد استفاده قرار گيرد، نتايج مشابهي از آن حاصل مي‌شود به عبارت ديگر ابزار پايا يا معتبر ابزاري است که از خاصيت تکرارپذيري و سنجش نتايج يکسان برخوردار باشد(حافظ نيا، 1386: 155). در پژوهش حاضر، براي تعيين پايايي آزمون از روش آلفاي كرونباخ استفاده شده است. اين روش براي محاسبه هماهنگي دروني ابزار اندازه‌گيري از جمله پرسشنامه‌ها يا آزمون‌هايي که خصيصه‌هاي مختلف را اندازه‌گيري مي‌کنند به کار مي‌رود(سرمد و همکاران، 1387: 169). بدين منظور، نمونه اوليه 25 پرسشنامه پيش آزمون را شامل گرديد و سپس با استفاده از داده‌هاي به دست آمده از پرسشنامه‌هاي فوق و با نرم افزار آماري Spss ميزان ضريب اعتماد با روش آلفاي كرونباخ محاسبه شد كه ضريب آلفاي كرونباخ پرسشنامه فرسودگي شغلي 734/0 و سلامت رواني 940/0 به دست آمد. اعداد فوق، بيانگر اين است كه پرسشنامه‌هاي مورد استفاده، از قابليت اعتماد يا پايايي لازم برخوردارند(جدول3ـ1 و 3ـ2 ). جدول 3ـ 1: ضريب آلفاي کرونباخ براي پرسشنامه فرسودگي شغلي(MBI) ضريب آلفاي کرونباختعداد آيتمتعداد پرسشنامه734/02225 جدول 3ـ 2: ضريب آلفاي کرونباخ براي پرسشنامه سلامت رواني (GHQ-28) ضريب آلفاي کرونباختعداد آيتمتعداد پرسشنامه940/02825 ) تجزيه و تحليل داده‌ها تجزيه و تحليل داده‌ها به عنوان يک فرآيند علمي، يکي از مجموعه فعاليتهاي اساسي هر کار تحقيق است(گرجي، 1391: 240). تجزيه و تحليل داده‌ها به معني طبقه بندي، تنظيم، پردازش، دستکاري و خلاصه کردن داده‌ها براي يافتن پاسخ سوالات تحقيق است. هدف از تحليل داده‌ها، تصفيه داده‌ها به شکل قابل فهم و قابل تفسير است به نحوي که بتوان روابط بين متغيرهاي تحقيق را مورد بررسي قرار داد(گرجي، 1391: 239). ) آمار توصيفي در اين روش محقق داده‌هاي جمع آوري شده را با استفاده از شاخص‌هاي آمار توصيفي خلاصه و طبقه بندي مي‌کند(گرجي، 1391: 243). در پژوهش حاضر پس از جمع آوري پرسش نامه‌ها، جهت توصيف داده‌ها از جدول فراواني، درصد فراواني، ميانگين، انحراف استاندارد، جداول و نمودارها استفاده شد. ) آمار استنباطي آمار استنباطي براي دو هدف به کار مي‌رود، يکي برآورد ويژگي‌هاي جامعه (پارامتر) از روي ويژگي‌هاي نمونه (آماره) و ديگري پيش بيني روابط يا تفاوت متغيرها(گرجي، 1391: 244). در اين پژوهش در سطح آمار استنباطي از آزمون همبستگي اسپيرمن به کمک نرم افزار Spss16 استفاده شده است. ) آزمون ضريب همبستگي آزمون ضريب همبستگي اسپيرمن زماني به کار مي‌رود که داده‌ها از نوع رتبه اي است و اندازه متغيرها به صورت رتبه اي تنظيم شده است(حافظ نيا، 1386: 244). به منظور بررسي وجود ارتباط و نيز ميزان آن، بين متغيرها از آزمون همبستگي استفاده مي‌شود و به دليل اينکه در اين تحقيق متغيرها کيفي‌اند از آزمون همبستگي اسپيرمن به کمک نرم افزار Spss 16 استفاده مي‌گردد. فصل چهارم تجزيه و تحليل داده‌ها ) فصل چهارم : تجزيه و تحليل داده‌ها ) مقدمه پژوهشگر پس از اينكه روش تحقيق خود را مشخص كرد و با استفاده از ابزارهاي مناسب، داده‌هاي مورد نياز را براي آزمون فرضيه‌هاي خود جمع آوري كرد، نوبت آن فرا مي‌رسد كه با بهره گيري از تكنيك‌هاي آماري مناسبي كه با روش تحقيق، نوع متغيرها،... سازگاري دارد، داده‌هاي جمع آوري شده را دسته بندي و تجزيه و تحليل نمايد و در نهايت فرضيه‌هايي را كه تا اين مرحله او را در تحقيق هدايت كرده اند در بوته آزمون قرار دهد و تكليف آنها را روشن كند و سرانجام بتواند پاسخي (راه حلي) براي پرسشي كه تحقيق (تلاشي سيستماتيك براي بدست آوردن آن بود) بيابد (خاكي، 1387: 304ـ303). ) تجزيه و تحليل توصيفي داده‌ها ) توزيع فراواني نمونه بر حسب استان همانطور که در جدول (4ـ 1) مشاهده مي‌گردد، فراواني پاسخ دهندگان استان خراسان شمالي به تعداد 56 نفر و پاسخ دهندگان استان گلستان به تعداد 26 نفر مي‌باشد(نمودار 4ـ1). جدول4ـ1: فراواني نمونه به تفکيک استان استانتعداددرصدخراسان شمالي563/68گلستان267/31 ) توزيع فراواني نمونه بر حسب جنسيت همانطور که در جدول (4ـ 2) مشاهده مي‌گردد، فراواني پاسخ دهندگان مرد به تعداد 76 نفر و پاسخ دهندگان زن به تعداد 6 نفر مي‌باشد(نمودار 4ـ2). جدول4ـ2: فراواني نمونه به تفکيک جنسيت جنسيتتعداددرصدمرد767/92زن63/7 جدول4 ـ3 فراواني جنسيت آزمودني‌ها به تفکيک در دو استان خراسان شمالي و استان گلستان جنسيتمردزنتعداددرصدتعداددرصدخراسان شمالي511/9159/8گلستان252/9618/3 ) توزيع فراواني نمونه بر حسب سن جدول(4ـ4) فراواني و درصد افراد پاسخ دهنده در تحقيق را بر اساس سن نشان مي‌دهد که نتايج حاکي از آن است که از مجموع نفر پاسخگو 16 نفر زير 30 سال، 63 نفر بين 31 تا 45 سال و 3 نفر 46 تا 60 سال سن داشته اند(نمودار4-3). جدول4ـ4: فراواني نمونه به تفکيک سن سن(سال)تعداددرصدزير 30 165/1931 تا 45638/7646 تا 6037/3 جدول4 ـ5: فراواني سن آزمودني‌ها به تفکيک در دو استان خراسان شمالي و استان گلستان سن(سال)کمتر از 3031 تا 4546 تا 60تعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدخراسان شمالي116/19446/7818/1گلستان52/19191/7327/7 87837883647 نمودار 4ـ1 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک استان 902380258562 نمودار 4ـ2 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک جنسيت ) توزيع فراواني نمونه بر حسب تحصيلات تعداد افراد پاسخ دهنده داراي مدرک ديپلم 22نفر، فوق ديپلم 18 نفر، افراد داراي مدرک ليسانس 37 نفر و افراد داراي مدرک فوق ليسانس و بالاتر 5 نفر مي‌باشد(جدول 4ـ6 و نمودار 4ـ4). جدول4ـ6 : فراواني نمونه به تفکيک تحصيلات تحصيلاتتعداددرصدديپلم228/26فوق ديپلم1822ليسانس371/45فوق ليسانس و بالاتر51/6 جدول4ـ 7: فراواني سطح تحصيلات آزمودني‌ها به تفکيک در دو استان خراسان شمالي و استان گلستان سطح تحصيلاتديپلمکاردانيکارشناسيارشد و بالاترتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدخراسان شمالي158/26109/17285034/5گلستان79/2688/3096/3427/7 ) توزيع فراواني نمونه بر حسب سابقه خدمت فراواني نمونه بر اساس سابقه خدمت در جدول (4ـ 8) بيان شده است. بر اين اساس از مجموع 82 نفر پاسخ دهنده به اين سوال، تعداد 4 نفر کمتر از 5 سال، 40 نفر بين 6 تا 10 سال و تعداد 23 نفر بين 11 تا 15 سال، تعداد 9 نفر بين 16 تا 20 سال و 6 نفر نيز بالاي 20 سال سابقه خدمت دارند(نمودار4ـ 5). جدول4ـ 8 : فراواني نمونه به تفکيک سابقه خدمت سابقه خدمت (سال)تعداددرصد5 و کمتر 49/46 تا 10408/4811 تا 15232816 تا 20911بيشتر از 2063/7 جدول4 ـ 9: فراواني سابقه خدمت آزمودني‌ها به تفکيک در دو استان خراسان شمالي و استان گلستان سابقه خدمت(سال)کمتر از 55 تا 1011 تا 1516 تا 20بيشتر از 20تعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدخراسان شمالي41/7298/51166/2834/541/7گلستان00113/4279/2661/2327/7 709197143358 نمودار 4ـ3 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک سن 70919796494 نمودار 4ـ4 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک سطح تحصيلات 709197124040 نمودار 4ـ5 : درصد فراواني پاسخ دهندگان به تفکيک سابقه خدمت ) فراواني تحليل عاطفي، مسخ شخصيت و عدم موفقيت فردي آزمودني‌ها به تفکيک در هر استان فراواني تحليل عاطفي به تفکيک در هر دو استان و در کل آزمودني‌ها در جدول (4-10) ارائه شده است، 2/12 درصد از افراد تحليل عاطفي بالا، 7/20 درصد از افراد تحليل عاطفي در حد متوسط و 55 درصد از افراد پاسخ گو تحليل عاطفي پاييني داشته اند. 7/20 درصد از افراد مسخ شخصيت بالا، 6/47 درصد از افراد مسخ شخصيت در حد متوسط و 7/31 درصد از افراد پاسخ گو مسخ شخصيت پاييني داشته اند. فراواني مسخ شخصيت به تفکيک در هر دو استان و در کل آزمودني‌ها در جدول (4-11) ارائه شده است. 7/20 درصد از افراد احساس عدم موفقيت فردي بالا، 8/9 درصد از افراد احساس عدم موفقيت فردي در حد متوسط و 5/69 درصد از افراد پاسخ گو احساس عدم موفقيت فردي پاييني داشته اند. فراواني احساس عدم موفقيت فردي به تفکيک در دو استان و در کل آزمودني‌ها در جدول4-12 ارائه شده است. جدول4 ـ10: فراواني تحليل عاطفي آزمودني‌ها به تفکيک در دو استان خراسان شمالي و استان گلستان تحليل عاطفيبالامتوسطپايينتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدخراسان شمالي91/16116/19363/64گلستان18/361/23191/73کل102/12177/20551/67 جدول 4ـ 11: فراواني مسخ شخصيت آزمودني‌ها به تفکيک در دو استان خراسان شمالي وگلستان مسخ شخصيتبالامتوسطپايينتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدخراسان شمالي132/23272/48166/28گلستان44/15122/46105/38کل177/20396/47267/31 جدول4 ـ12: فراواني عدم موفقيت فردي آزمودني‌ها به تفکيک در دو استان خراسان شمالي و گلستان عدم موفقيت فرديبالامتوسطپايينتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدخراسان شمالي109/1759/8412/73گلستان79/2635/11165/61کل177/2088/9575/69 جدول4 ـ13: ميانگين متغيرهاي تحقيق به تفکيک در دو استان خراسان شمالي و گلستان متغيرهااستانميانگينانحراف معيارتحليل عاطفيخراسان شمالي75/1989/12گلستان80/1593/5کل5/1827/11مسخ شخصيتخراسان شمالي23/925/5گلستان65/813/5کل04/919/5عدم موفقيتخراسان شمالي16/4339/10گلستان42/4110/11کل60/4258/10فرسودگي شغليخراسان شمالي14/7207/15گلستان88/6581/10کل15/7010/14سلامت روانيخراسان شمالي72/1518/0گلستان69/1286/0کل71/1456/0 ) تجزيه و تحليل استنباطي داده‌ها ) تحليل فرضيه‌هاي تحقيق به منظور بررسي و آزمون فر ضيه‌ها در خصوص وجود يا عدم وجود رابطه بين متغيرهاي تحقيق، از آزمون ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده شده است. فرض صفر آزمون، عدم وجود رابطه بين دو متغير يا صفر بودن ضريب همبستگي مي‌باشد در حاليکه فرض مقابل (فرض يک) وجود رابطه بين دو متغير را بيان مي‌کند. ) آزمون فرضيه اصلي فرض H0 : بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود ندارد. فرض H1 : بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود دارد. با توجّه به اينكه ضريب همبستگي اسپيرمن برابر 242/0- مي‌باشد بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني رابطه منفي وجود دارد و با توجّه به اينكهsig برابر 029/0 بوده كه از مقدار 05/0 كمتر مي‌باشد، لذا فرض H0 رد و فرض H1 تاييد مي‌گردد، بنابراين با اطمينان 95 درصد رابطه معني‌داري بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني وجود دارد(جدول4ـ14). جدول4ـ 14 : نتايج حاصله از آزمون همبستگي اسپيرمن بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني ضريب همبستگي اسپيرمنsig (ضريب معني‌داري)242/0-029/0 ) آزمون فرضيه فرعي اول فرض H0 : بين خستگي عاطفي و سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود ندارد. فرض H1 : بين خستگي عاطفي و سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود دارد. با توجّه به اينكه ضريب همبستگي اسپيرمن برابر 484/0- مي‌باشد بين خستگي عاطفي و سلامت رواني رابطه منفي وجود دارد و با توجّه به اينكهsig برابر 000/0 بوده كه از مقدار 01/0 كمتر مي‌باشد لذا فرض H0 رد و فرض H1 تاييد مي‌گردد. بنابراين با اطمينان 99 درصد رابطه معني‌داري بين خستگي عاطفي و سلامت رواني وجود دارد(جدول 4ـ15). جدول 4 ـ15 : نتايج حاصله از آزمون همبستگي اسپيرمن بين خستگي عاطفي و سلامت رواني ضريب همبستگي اسپيرمنsig (ضريب معني‌داري)484/0-000/0 ) آزمون فرضيه فرعي دوم فرض H0 : بين مسخ شخصيت و سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود ندارد. فرض H1 : بين مسخ شخصيت و سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود دارد. با توجّه به اينكه ضريب همبستگي اسپيرمن برابر 236/0- مي‌باشد بين مسخ شخصيت و سلامت رواني رابطه منفي وجود دارد و با توجّه به اينكهsig برابر 033/0 بوده كه از مقدار 05/0 كمتر مي‌باشد لذا فرض H0 رد و فرض H1 تاييد مي‌گردد. بنابراين با اطمينان 95 درصد رابطه معني‌داري بين مسخ شخصيت و سلامت رواني وجود دارد(جدول 4ـ 16). جدول4ـ 16 : نتايج حاصله از آزمون همبستگي اسپيرمن بين مسخ شخصيت و سلامت رواني ضريب همبستگي اسپيرمنsig (ضريب معني‌داري)236/0-033/0 ) آزمون فرضيه فرعي سوم فرض H0 : بين موفقيت فردي و سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود ندارد. فرض H1 : بين موفقيت فردي و سلامت رواني رابطه معني‌داري وجود دارد. با توجّه به اينكه ضريب همبستگي اسپيرمن برابر 229/0- مي‌باشد بين موفقيت فردي و سلامت رواني رابطه منفي وجود دارد و با توجّه به اينكهsig برابر 039/0 بوده كه از مقدار 05/0 كمتر مي‌باشد لذا فرض H0 رد و فرض H1 تاييد مي‌گردد. بنابراين با اطمينان 95 درصد رابطه معني‌داري بين کاهش موفقيت فردي و سلامت رواني وجود دارد(جدول 4ـ 17). جدول 4ـ 17 : نتايج حاصله از آزمون همبستگي اسپيرمن بين کاهش موفقيت فردي و سلامت رواني ضريب همبستگي اسپيرمنsig (ضريب معني‌داري)229/0-039/0 فصل پنجم نتيجه گيري و پيشنهادات ) فصل پنجم : نتيجه گيري و پيشنهادات ) مقدمه پس از تجزيه و تحليل داده‌ها در فصل قبلي، در اين فصل به جمع بندي و نتيجه گيري يافته‌هاي تحقيق خواهيم پرداخت. سپس به مقايسه نتايج تحقيق حاضر با نتايج پژوهش‌هايي که در اين زمينه انجام گرفته اند خواهيم پرداخت. ) نتايج حاصل از فرضيه اصلي تحقيق به منظور تحليل فرضيه اصلي تحقيق يعني اينکه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني در کارکنان آزمايشگا مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي رابطه معني‌داري وجود دارد از آزمون ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده گرديد، که نتايج حاصله از آزمون بالا نشان داد با توجه به اينکه مقدار sig کمتر از سطح خطاي 05/0 است، پس فرض H0 رد مي‌شود و اين بدين معناست که بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني کارکنان رابطه معني‌داري در سطح اطمينان 95 درصد وجود دارد و با توجه به منفي بودن مقدار ضريب همبستگي، رابطه معکوسي بين دو متغير برقرار مي‌باشد. ) نتايج حاصل از فرضيه فرعي اول تحقيق به منظور تحليل فرضيه فرعي اول تحقيق يعني اينکه بين تحليل عاطفي و سلامت رواني در آزمايشگاه کارکنان مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي رابطه معني‌داري وجود دارد از آزمون ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده گرديد، که نتايج حاصله از آزمون بالا نشان داد با توجه به اينکه مقدار sig کمتر از سطح خطاي 05/0 است، پس فرض H0 رد مي‌شود و اين بدين معناست که بين تحليل عاطفي و سلامت رواني کارکنان رابطه معني‌داري در سطح اطمينان 95 درصد وجود دارد و با توجه به منفي بودن مقدار ضريب همبستگي، رابطه معکوسي بين دو متغير برقرار مي‌باشد. يعني اينکه با افزايش تحليل عاطفي کارکنان، ميزان سلامت رواني آنها کاهش پيدا مي‌کند. ) نتايج حاصل از فرضيه فرعي دوم تحقيق به منظور تحليل فرضيه فرعي دوم تحقيق يعني اينکه بين مسخ شخصيت و سلامت رواني در کارکنان آزمايشگا مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي رابطه معني‌داري وجود دارد از آزمون ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده گرديد، که نتايج حاصله از آزمون بالا نشان داد با توجه به اينکه مقدار sig کمتر از سطح خطاي 05/0 است، پس فرض H0 رد مي‌شود و اين بدين معناست که بين مسخ شخصيت و سلامت رواني کارکنان رابطه معني‌داري در سطح اطمينان 95 درصد وجود دارد و با توجه به منفي بودن مقدار ضريب همبستگي، رابطه معکوسي بين دو متغير برقرار مي‌باشد. يعني اينکه با افزايش مسخ شخصيت کارکنان، ميزان سلامت رواني آنها کاهش پيدا مي‌کند. ) نتايج حاصل از فرضيه فرعي سوم تحقيق به منظور تحليل فرضيه فرعي سوم تحقيق يعني اينکه بين کاهش موفقيت فردي و سلامت رواني در آزمايشگا کارکنان مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي رابطه معني‌داري وجود دارد از آزمون ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده گرديد، که نتايج حاصله از آزمون بالا نشان داد با توجه به اينکه مقدار sig کمتر از سطح خطاي 05/0 است، پس فرض H0 رد مي‌شود و اين بدين معناست که بين کاهش موفقيت فردي و سلامت رواني کارکنان رابطه معني‌داري در سطح اطمينان 95 درصد وجود دارد و با توجه به منفي بودن مقدار ضريب همبستگي، رابطه معکوسي بين دو متغير برقرار مي‌باشد. يعني اينکه با افزايش عدم موفقيت فردي کارکنان، ميزان سلامت رواني آنها کاهش پيدا مي‌کند. ) بحث و تفسير همانطور که يافته هاي اين تحقيق نشان دادند بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني رابطه منفي معني داري وجود دارد. يعني اينکه با افزايش فرسودگي شغلي کارکنان، ميزان سلامت رواني آنها کاهش پيدا مي‌کند. بنابراين هرچقدر کارکنان تحليل رفتگي شغلي بالاتري داشته باشند، سلامت رواني آنها کاهش پيدا مي‌کند. اين يافته‌ها با نتايج حاصل از تحقيقات شعباني بهار و زماني کوناني(1391)، طاهري و همکاران (1392) و زارع و همکاران (2013) که نشان دادند بين مولفه‌هاي فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌رابطه معکوس معناداري وجود دارد، همسو مي‌باشد. با توجه به اينکه عوارض مختلف هيجاني، جسماني و رواني ايجاد مي‌کند بنابراين چنين عاملي مي‌تواند در سلامت افراد مؤثر باشد. بنابراين، با توجه به مباني نظري و نتايج، بدست آمده از تحقيقات مطروحه، مي‌توان به اين نتيجه رسيد کارکناني که دچار فرسودگي هستند، از سلامت عمومي‌کمتري برخوردارند. لذا فرسودگي شغلي در سطوح مختلف خود باعث اختلالات جسمي ‌و رواني در کارکنان مي‌شود. اين امر به نوبه خود باعث مي‌شود از کارآيي کارکنان کاسته شود. همچنين با توجه به نتايج فرضيه فرعي اول بين تحليل عاطفي و سلامت رواني کارکنان رابطه منفي معني‌داري وجود دارديعني اينکه با افزايش تحليل عاطفي کارکنان، ميزان سلامت رواني آنها کاهش پيدا مي‌کند. اين يافته همسو با نتايج تحقيقات رسوليان و همکاران (1383)، عبدي ماسوله و همکاران(1386)، مي‌باشدکه در تحقيقات خود نشان داده اند که بين فرسودگي شغلي و سلامت روان رابطه معني‌داري حاکم است. همچنين با نتايج تحقيقات قبادي(1386)، رستمي‌و همکاران(1387)، ناستي زايي و همکاران(1387)، شعباني بهار و زماني کوناني(1391)، طاهري و همکاران (1392) و زارع و همکاران (2013) که نشان دادند بين مؤلفه فرسودگي عاطفي و سلامت عمومي‌همبستگي معکوس معني‌داري وجود دارد، همخواني دارد. بنابراين، با توجه به مباني نظري و نتايج به دست آمده از پژوهشها، مي‌توان به اين نتيجه رسيد که مؤلفه فرسودگي عاطفي (از مولفه هاي فرسودگي شغلي) به عنوان يک عامل تهديدکننده، سلامت عمومي‌کارکنان را تحت تأثير قرار مي‌دهد. احساس خستگي هيجاني، توان روحي رواني افراد را کاهش مي‌دهد، به طوري که دچار نوعي سردي توأم با بي تفاوتي مفرط نسبت به مددجو و حرفه مي‌گردد. بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت احتمالاً اکثريت کارکنان قادر به اثبات شايستگي‌هاي خود در محيط کار نمي‌باشند و اين مسئله مي‌تواند به دليل عدم وجود شرايط مثبت درمحيط کار باشد(کابالرو و همکاران، 2001). يافته هاي پژوهش حاضر نشان دادند که فقدان موفقيت فردي با سلامت رواني رابطه منفي معني داري دارد. که با نتايج تحقيقات قبادي(1386)، عبدي ماسوله(1386)، ناستي زايي(1387)، شعباني بهار و زماني کوناني(1391)، طاهري و همکاران (1392) و زارع و همکاران (2013) که نشان داده اند بين مؤلفه فقدان موفقيت فردي با زيرمقياس‌هاي سلامت عمومي‌رابطه معناداري وجود دارد و با افزايش آن، مؤلفه سلامت عمومي‌کاهش مي‌يابد، همخواني دارد. با توجه به مباني نظري و تحقيقات انجام گرفته مي‌توان نتيجه گرفت که مؤلفه فقدان موفقيت فردي مي‌تواند به نحوي سلامت عمومي‌کارکنان را به خطر اندازد. در چنين شرايطي، فرد واقع بيني خود را از دست داده و با ايجاد تصوير منفي از خود، نگرش منفي نسبت به شغل و عدم تمايل براي برقراري ارتباط با همکاران و ارباب رجوع، سرانجام دچار کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس مي‌شود که اين امر سبب به وجود آمدن مشکلات شخصيتي و به دنبال آن، اختلالات رواني و جسمي‌مي‌شود. عدم توجه به اين مؤلفه فرسودگي شغلي سبب کاهش کارآيي و سودمندي افراد در زندگي شغلي و فردي خواهد شد(شعباني بهار و زماني کوناني، 1391). ) پيشنهادات پژوهش در اين قسمت با توجه به نتايج حاصل از آزمون فرضيه ها پيشنهادهايي براي جامعه آماري مورد نظر ارائه مي گردد. از آنجا که نتايج آزمون ها حاکي از وجود همبستگي منفي بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني است، بنابراين در اين قسمت پيشنهادهايي در ارتباط با فرضيه اصلي تحقيق در جهت کاهش فرسودگي شغلي ارائه مي گردد تا در نهايت منجر به بهبود سلامت رواني در سازمان گردد. پيشنهادهاي ديگر به سه دسته تقسيم بندي شده اند. دسته اول، پيشنهادهايي در ارتباط با فرضيه ي فرعي اول مي باشد که پيشنهادهايي راجع به کاهش تحليل عاطفي در سازمان ارائه مي دهند. دسته دوم که مربوط به فرضيه ي فرعي دوم مي باشند، پيشنهادهايي در خصوص کاهش مسخ شخصيت ارائه مي دهند و در نهايت دسته سوم که فرضيه فرعي سوم را در برمي گيرد، نکاتي را براي کاهش فقدان موفقيت فردي پيشنهاد مي دهند. ) پيشنهادهاي مربوط به فرضيه اصلي ـ با توجه به سطوح مختلف فرسودگي شغلي در کارکنان آزمايشگاه فني مکانيک خاک استان گلستان و خراسان شمالي و عواقب آن بر سلامتي و کيفيت خدمات ارائه شده توسط اين افراد با اتخاذ روش‌هاي تعديل‌کننده و پيشگيري به رفع اين پديده اقدام گردد. ـ تشويق و ترغيب كاركنان نسبت به اهميت قايل شدن براي سلامت خود با هدف پيشگيري از فرسودگي شغلي و مقابله و درمان آن از طرق زير قابل انجام است: ـ استفاده از گل‌ها و گياهان طبيعي در محيط كار و زيباسازي فضا و محيط كار؛ ـ انجام معاينات دوره اي(حداقل سالي يكبار) درمشاغلي كه احتمال بروز فرسودگي در آنها بيشتر است؛ ـ معرفي مشاوران اميني كه در حل مشكلات فردي و خانوادگي افراد محل رجوع باشند؛ ـ ترغيب كاركنان به ورزش كردن از طريق تسهيل دسترسي به خدمات ورزشي با هدف كاهش فرسودگي شغلي و پيشگيري از بروز آن. ) پيشنهادهاي مربوط به فرضيه فرعي اول با توجه به معني دار بودن رابطه بين فرسودگي شغلي و سلامت رواني آزمايشگاه مديران بايستي در پي راه هايي براي کاهش فرسودگي شغلي کارکنان باشد تا بتواند سلامت رواني آنها را بهبود بخشد. پيشنهاداتي جهت تقليل و کنترل عوامل تنش‌زاي شغلي و کاهش تحليل عاطفي عبارتند از : ـ ايجاد جوي مثبت در محيط کار تا کارکنان احساس ياس و نااميدي نداشته باشند و بتوانند از تمامي مهارت ها و توانايي هاي خود استفاده نمايند و قادر به اثبات شايستگي‌هاي خود در محيط کار ‌باشند. ـ اختصاص دادن درصدي از بودجه رفاهي به کارکنان ـ افزايش تشويقي مادي و معنوي کارکنان در مناسبت‌هاي مختلف ) پيشنهادهاي مربوط به فرضيه فرعي دوم با توجه به معني دار بودن رابطه بين مسخ شخصيت و سلامت رواني در کارکنان، مديران آزمايشگاه بايستي در پي راه هايي براي کاهش مسخ شخصيت کارکنان باشد تا بتواند سلامت رواني آنها را بهبود بخشد. پيشنهاداتي جهت تقليل و کنترل عوامل تنش‌زاي شغلي و کاهش مسخ شخصيت عبارتند از : ـ حمايت‌هاي مادي و معنوي مديران از کارکنان ـ تشکيل جلسات منظم بحث حضوري بين مديران و کارکنان ) پيشنهادهاي مربوط به فرضيه فرعي سوم با توجه به معني دار بودن رابطه بين فقدان وفقيت فردي و سلامت رواني در کارکنان، مديران آزمايشگاه بايستي در پي راه هايي براي کاهش فقدان موفقيت فردي کارکنان باشد تا بتواند سلامت رواني آنها را بهبود بخشد. پيشنهاداتي جهت تقليل و کنترل عوامل تنش‌زاي شغلي و کاهش فقدان موفقيت فردي عبارتند از : ـ آموزش مهارت‌هاي مشکل گشايي به کارکنان ـ برگزاري دوره هاي مديريت استرس براي کارکنان ـ شرکت دادن پرسنل در تصميم گيري‌هاي حرفه اي و سازماني ـ انتشار نشريه‌هاي مختلف فرهنگي اجتماعي در مورد کارکنان و انعکاس مشکلات آنان ) پيشنهاداتي براي پژوهش‌هاي آتي از مهمترين متغيرهايي که در پژوهش‌ها به عنوان پيش بين فرسودگي شغلي استفاده شده است عبارتند از تعارض‌هاي بين فردي در محيط کاري، فشار کاري، عدم حمايت مديران مافوق، تعارض کار خانواده، ويژگي‌هاي شخصيتي و متغيرهاي شخصي و دموگرافيک. پيشنهاد مي‌شود در پژوهش‌هاي بعدي ترکيبي از متغيرهاي مذکور به عنوان پيش آيند فرسودگي شغلي و متغيرهاي ديگري از قبيل خشنودي شغلي و ترک شغل به عنوان پيامد فرسودگي شغلي بررسي شود. ) محدوديت‌هاي پژوهش در اين پژوهش اطلاعات جمع آوري شده از طريق برگه‌هاي پرسشنامه به عنوان پاسخ صحيح در نظر گرفته شده و از صحت و سقم آن اطلاعي در دست نيست. چنانچه واحدهاي پژوهش در هنگام پاسخ گويي به سوالات پرسشنامه به طور مقطعي بر اثر واقعه خاصي دچار ناراحتي، استرس و غيره باشند بر روي نتيجه پژوهش تأثير خواهد داشت که در اين پژوهش قابل کنترل نبوده است. اخذ اطلاعات در زمان‌هاي غيريکسان از واحدهاي پژوهش، بر کيفيت پاسخگويي آنها مؤثر بوده و از ديگر محدوديت‌هاي پژوهش حاضر است. وضعيت روحي و رواني واحدهاي پژوهش در هنگام پاسخ گويي به سوالات پرسشنامه بر نحوه پاسخ گويي آنها اثر داشته که کنترل آن از عهده پژوهشگرخارج بوده است. منابع و مآخذ منابع فارسي ابراهيمي‌مقدم، حسين و فاطمه پوراحمد(1391). رابطه ابرازگري هيجاني و خودکارآمدي با فرسودگي شغلي در کارمندان شهرداري. فصلنامه علمي‌تخصصي طب کار دوره چهارم، شماره سوم، صص 72 ـ 62. اکبري، رامين، غفارثمر، رضا، کياني، غلامرضا و احمد رضا، اقتصادي(1390) اعتبار عاملي و ويژگي‌هاي روان سنجي پرسش نامه فرسودگي شغلي مسلچ(نسخه فارسي)فصلنامه دانش و تندرستي، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني شاهرود. دوره 6، شماره 3، صص 8 ـ 1. اميري، مجتبي، اسدي، محمود رضا و فاطمه دلبري راغب (1390). بررسي وضعيت فرسودگي شغلي در ميان كاركنان بانك و ارايه راهكارهاي بهبود وضعيت آن. مديريت بازرگاني، دانشكده مديريت دانشگاه تهران، دوره 3 شماره 7، صص 37 تا 56. انيسي، جعفر، اسکندري، محسن، قرباني، زهره و الهه عبدالمحمدي(1389). عوامل فردي و سازماني مرتبط با فرسودگي شغلي در کارکنان نيروي دريايي. مجله علوم رفتاري، دور 4، شماره3، صص 253 ـ 249. آزاد، حسين(1374). مجموعه مقالات اولين سمينار استرس و بيماري‌هاي رواني، تهران، دانشگاه علامه طباطبايي. آقابابا، ع. (1380). توصيف ومقايسه سلامت رواني دانشجويان پسررشته‌هاي تربيت بدني وعلوم پزشكي دانشگاه‌هاي كردستان، پايان نامه كارشناسي ارشد. آل ابراهيم، فريدون (1377) ميزان شيوع سندرم فرسودگي شغلي و رابطه ي آن با تيپ‌هاي شخصيتي در معلمان ابتدايي و متوسطه ي شهر كرد. پايان نامه تحصيلي كارشناسي ارشد وزارت آموزش و پرورش معاونت تأمين و تربيت نيروي انساني، مركز آموزش عالي ضمن خدمت فرهنگيان. آندرورا، ساپنيگتون (1382) بهداشت رواني. ترجمه حميدرضا حسين شاهي برواني، انتشارات روان. باباپور، خير الدين ج. (1381). بررسي رابطه بين شيوه حل مسئله، شيوه حل تعارض و سلامت روان شناختي در ميان دانشجويان. رساله دکتري تخصصي روانشناسي؛ تهران: دانشگاه تربيت مدرس. بشليده، کيومرث و سيد اسماعيل،‌هاشمي‌شيخ شباني(1390). بررسي ارتباط ميان ابعاد مثبت و منفي عزت نفس با سلامت رواني از طريق نقش ميانجي گر فرسودگي شغلي در زنان متاهل و مجرد. فصلنامه مشاوره و روان درماني خانواده، سال اول، شماره 1، صص 100 ـ 82. پور اسلامي‌،م. ايار، س (1379)، واژه نامه ارتقاي سلامت، دفتر ارتباطات و آموزش بهداشت، معاونت بهداشتي وزارت بهداشت، درمان آموزش پزشکي. پورسلطاني، حسين. (1382). مقايسه سلامت عمومي‌جانبازان ومعلولين جسمي‌ورزشكار و غير ورزشكار ايران، رساله دكتري دانشگاه تربيت معلم تهران. حافظ نيا، محمد رضا(1386). مقدمه اي بر روش تحقيق در علوم انساني، چاپ سيزدهم، تهران، نشر سمت. حسن زادي، زهرا(1385). بررسي ارتباط بين عوامل سازماني با ميزان تحليل رفتگي شغلي كاركنان سازمان بنادر و كشتيراني بندر انزلي؛ پايان نامه كارشناسي ارشد، به راهنمايي وردي نژاد فريدون.دانشگاه تهران، پرديس قم (دانشكده مديريت). حسيني، ا. (1368) تحليل درد جسمي‌و رواني و روش‌هاي جلوگيري از آن. مجله سلامت رواني. دوره 1، شماره 2. خاکي ، غلامرضا(1387). روش تحقيق با رويکرد پايان نامه نويسي. انتشرات بازتاب، تهران. خدا رحيمي، سيامک و قريب، عباس(1374)، مفهوم سلامت روانشناختي، تهران: نشر جاودان خرد. خليفه سلطاني، افتخارالسادات(1377) بررسي فرسودگي شغلي مديران آموزشي شهر اصفهان، پايان نامة كارشناسي ارشد مديريت آموزشي، دانشگاه اصفهان. ربيعي، مهدي، مولوي، حسين، کلانتري، مهرداد و حسين عظيمي(1388).رابطه بين نگرش‌هاي ناكارآمد و راهبردهاي مقابله اي با سلامت رواني. مجلة پژوهشهاي تربيتي و روانشناختي، دانشكدة علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه اصفهان، سال چهارم، شمارة دوم، شمارة پياپي ۱۰، صص 30 ـ 21. رستمي، عليرضا و همکاران، (1387)، بررسي رابطه فرسودگي شغلي و سلامت روان با نقش کنترل کنندگي جنسيت و تاب آوري در ميان معلمين ابتدايي، فصلنامه سلامت کار ايران، شماره 3 و 4. رسولي، زينب و رضا اسلامي(1392). بررسي رابطه رضايت شغلي و ويژگي‌هاي شخصيتي با سلامت رواني در کارکنان نيروي زميني ارتش. مجله علمي‌پژوهشي د انشگاه علوم پزشكي ارتش جمهوري اسلامي‌ايران. سال يازدهم شماره، 2، صص 101ـ96. رفيع پور ، فرامرز(1383).کندوکاوها و پنداشته ها ، مقدمه اي بر روشهاي شناخت جامعه و تحقيقات اجتماعي. چاپ چهاردهم،نشر شرکت سهامي انتشار ، تهران. رفيعي، فروغ، شمسي خاني، سيمين، زارعي، محمد رضا، حقاني، حميدرضا و سهيلا، شمسي خاني. (1391) ارتباط فرسودگي شغلي با مشخصه‌هاي فردي پرستاران. نشريه مركز تحقيقات مراقبتهاي پرستاري دانشگاه علوم پزشكي تهران (نشريه پرستاري ايران)، دوره 25، شماره 78، صص 33ـ 23. رمضاني نژاد، رحيم. (1376). شخصيت و ورزش، فصلنامه المپيك، سال پنجم، شماره‌هاي، 1و2. سارافينو، ادوارد پ (1387) روان شناسي سلامت، ترجمة ميرزايي و ديگران، تهران: رشد. ساعتچي، محمود(1387) بهداشت رواني در محيط كار، تهران: ويرايش. سپاه منصور، مژگان، شهريايري احمدي، منصوره و ناهيد شهامي‌(1391). رابطه بين کيفيت زندگي و فرسودگي شغلي معلمان. فصلنامه علمي‌ـ پژوهشي تحقيقات مديريت آموزشي، سال سوم، شماره سوم، صص 110 ـ 91. سرمد ، زهره، بازرگان، عباس و الهه حجازي (1387). روشهاي تحقيق در علوم رفتاري. نشر آگاه ،تهران. سهرابي، فرامرز و مريم، نوبخت (1379). بررسي رابطه بين سلامت رواني و پيشرفت تحصيلي دانشجويان دانشگاه‌هاي تهران. تهران، اولين سمينار سلامت روان دانشجويان. شاکري نيا، ايرج (1391) آشفتگي اخلاقي، فرسودگي شغلي و بهداشت رواني در پرستاران شهر يزد. فصلنامه فقه پزشكي سال چهارم، شماره 11 و 12، صص 191 ـ 167. شاملو، سعيد. (1378) سلامت رواني، تهران، انتشارات، رشد. شعباني بهار، غلامرضا و محمد زمان کوناني (1391). رابطه بين فرسودگي شغلي با سلامت عمومي‌معلمان تربيت بدني استان لرستان. پژوهشهاي مديريت ورزشي و علوم حرکتي، سال دوم، شماره 3، صص 91 ـ 77. شفيع آبادي، عبداله و ناصري غلامرضا. (1385). نظريه‌هاي مشاوره و روان درماني، تهران: مرکز نشر دانشگاهي. شولتز، دوان؛ شولتز سيدني الن. (1381). نظريه‌هاي شخصيت. ترجمه : يحيي سيدمحمدي، تهران. صادقي بروجردي، سعيد(1382)، ارتباط بين عوامل فشارزاي شغلي با سلامت رواني جسمي‌و تحليل رفتگي اعضاي هيأت علمي‌تربيت بدني و علوم ورزشي دانشگاهاي کشور، رساله دکتري دانشگاه تربيت معلم، دانشکده تربيت بدني و علوم ورزشي. طاهري، نوراله، رشيدي اوندي، مجتبي، شاعري کريمي، زينب و محمد رضا سبيعي. (1392). بررسي رابطه ي فرسودگي شغلي و سلامت عمومي‌در معلمان دبيرستانهاي شهر آبادان در سال 1390. دو ماهنامه علمي‌ پژوهشي جنتاشاپير، دورهي چهارم، شماره 2، 169 ـ 159. عابدي، م. ر. (1383). شادي در خانواده، تهران، مطالعات خانواده. عباس زاده و ديگران. (1382) گزارش جهاني سلامت 2001. سلامت روان: درکي نو، اميدي نو. تهران: موسسه فرهنگي ابن سيناي بزرگ. عبدي ماسوله، فتانه، کاوياني، حسين، خاقاني زاده، مرتضي، و ابوالفضل مومني عراقي(1386). بررسي رابطه بي فرسودگي شغلي و سلامت روان : مطالعه در 200 پرستار. مجله دانشکده پزشکي، دانشگاه علوم پزشکي تهران، دوره 6، شماره 6، صص 75 ـ 65. عرفاني، نصرالله (1378) بررسي ميزان فرسودگي مشاوران مدارس، شور اي تحقيقات سازمان آموزش و پرورش استان كردستان. علي اکبري دهکردي، مهناز، شکرکن، حسين و طيبه محتشمي‌(1390). رابطه نقش جنسيتي با سلامت رواني و مؤلفه‌هاي آن در زنان شاغل. روانشناسي باليني و شخصيت، دوفصلنامه علمي‌– پژوهشي دانشگاه شاهد، سال سوم، شماره 5، 48 ـ 37. فرانکل، ويکتور اميل. (1375)، انسان در جستجوي معني، ترجمه: اکبر معارفي، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. قادري، تيمور. (1381). آسيب‌هاي رواني و بهداشت روان در متون ايراني ميانه. انديشه و رفتار. سال 8، شماره 2: صص 79ـ73. قبادي، علي (1386)، بررسي رابطه بين سلامت عمومي‌و تحليل رفتگي دبيران تربيت بدني استان کرمانشاه. پايان نامه. کارشناسي ارشد، دانشگاه رازي کرمانشاه، ص 50. قدسي، علي محمد، افشار کهن، جواد و حامد ميهمي(1390) مطالعة رابطة بين عوامل اجتماعي و فرسودگي شغلي معلمان شهرستان قروه. مسائل اجتماعي ايران، سال دوم، شماره 2، صص 129 ـ 157. کاليمور. البطوي م. ا. (1379). مديريت عوامل رواني اجتماعي محيط کار. ترجمه براهني، م. ن. تهران، نشر. رسانش گرجي، محمد باقر(1391). روش تحقيق (ويژه مديريت و حسابداري). چاپ دوم ، تهران، انتشارات ارگ، 280 ص. گنجي، حمزه (1379) سلامت رواني، تهران، انتشارات ارسباران. لست، جان م(1367)، فرهنگ اپيدميولوژي (ترجمه ناصري، کيومرث) موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ص 90 ـ 89 مظلومي، سيد سعيد، سعيدي، معصومه،واحديان، محمد، جلال پور، زهرا و محمد علي کياني(1392). تاثير فرسودگي شغلي بر حمايت اجتماعي و عزت نفس پرسنل بهداشتي درماني شهرستان يزد. فصلنامه علمي‌تخصصي طب کار. دوره پنجم، شماره اول، صص 56 ـ 46. معنوي پور، داود. (1391). ساخت مقياس سنجش سلامت رواني دانشجويان. مطالعات روان شناختي، دانشکده علوم تربيتي و روان شناسي دانشگاه الزهرا، دوره 8، شماره 4، صص 31 ـ 9. مهري، علي و زينب صديقي صومعه كوچك(1390).بررسي وضعيت سلامت رواني وبرخي عوامل مرتبط با آن در دانشجويان دانشگاههاي سبزوار در سال 1388. مجله علوم پزشكي دانشگاه آزاد اسلامي، دوره 21، شماره 4، صص 304 ـ 298. ميرکمالي، س، م(1379). روابط انساني در آموزشگاه، چاپ دوم، تهران : يسطرون. ميلاني فر، بهروز. (1378). سلامت رواني(ويرايش دوم)، تهران، انتشارات قومس. ناستي زايي، ناصر، واعظي، مظفرالدين، ملازهي، اسماء و مهديه، هزاره مقدم (1387). بررسي رابطه فرسودگي شغلي با سلامت عمومي‌در كاركنان اداره كل مخابرات شهر زاهدان. طلوع بهداشت، فصلنامه پژوهشي دانشکده بهداشت يزد، سال هفتم، شماره سوم و چهارم، 57 ـ 49. نصيري وليک بني، فخر السادات، قنبري، سيروس، عمادي، سيدرسول و کريمي‌، ايمان(1391). رابطه بين سلامت سازماني دانشگاه‌هاي غرب کشور با سلامت رواني کارکنان آنها. انديشه‌هاي نوين تربيتي، دانشکده علوم تربيتي و روان شناسي دانشگاه الزهرا، دوره 8، شماره 3، صص 151 ـ 127. الواني، س. ا. (1382) مديريت و روانشناسي سازماني، ويرايش پنجم، تهران، انتشارات مرکز آموزش مديريت دولتي. وردي، م. (1381). رابطه کمال گرايي و سرسختي روان شناختي با سلامت رواني و عملکرد تحصيل در دانش آموزان دختر مرکز پيش دانشگاهي اهواز، پايان نامه کارشناسي ارشد رشته روانشناسي، دانشگاه شيد چمران اهواز، دانشکده علوم تربيتي و روان شناختي. هزارجريبي، جعفر و مهري، اسدالله (1391). تحليل رابطه سرمايه اجتماعي و سلامت رواني و اجتماعي. فصلنامه علوم اجتماعي شماره 59. صص 88 ـ 41. منابع انگليسي Aiken, L. Poghosyan and D. Sloane (2009) "Factor Structure of the Maslach Burnout Inventory: An Analysis of Data From Large Scale Cross-Sectional Surveys of Nurses from Eight Countries", International Journal of Nursing Studies, 46: 894–902. Berkels H, Henderson J, Henke N, Kuhn K, Lavikainen J, Lehtinen V, et al. Mental health promotion and prevention strategies for coping with anxiety, depression and stress related disorders in Europe: final report 2001-2003: Wirtschaftsverl. NW, Verlag für Neue Wiss.; 2004. Bower, P., Gilbody, S., & Barkham, M. (2006). Making decisions about patient progress: The application of routine outcome measurement in stepped care psychological therapy services. Primary Care Mental Health, 4, 21-28. Brad, M. C., W. Saundra, P. John & M. Adam (2008) "The Impact or Stress and Social Support on Burnout", Adult & Community College Education. Raleigh, North Carolina. Brannon, L., & Feist, J. (1996). Health psychology: An introduction to behavior and health. Brook/ Cole Publishing Company. Chambers, R., Gullone, E., & Allen, N. B. (2009). Mindful emotion regulation: An integrative review. Psychological Review, 29, 560-570. Coffey, K. A., & Hartman, H. (2008). Mechanisms of action in the inverse relationship between mindfulness and psychological distress. Complementary Health Practice Review, 13, 79-91. Craig CD, Sprang G(2010). Compassion satisfaction, compassion fatigue, and burnout in a national sample of trauma treatment therapists. Anxiety Stress Coping. May;23(3):319-39. De Silva P, Hewage C, Fonseka P(2009). Burnout: an emerging occupational health problem. Galle Med J.;14(1):52-5. Densten IL(2001). Rethinking burnout. Journal of organizational behavior;22: 833-847. Dick Margaret (1992). Burnout in doctorally prepared Nurse faculty. Journal. Ofn. Education. Vol.3, No.8. Dickinson-Bannack M, González-Salinas C, Fernández-Ortega M, Palomeque R, González-Quintanilla E, Hernández-Vargas I(2007). Burnout syndrome among Mexican primary care physicians.Archivos en Medicina Familiar.;9(2):75-9. Edlin, G, Golantry E, Brown KM.(1999) Health and wellness. London: Jones and Bartlett Publisher. Egyed, Carla & Short, Rick. Jay.(2006). Teacher self – Efficacy,Burnout, Experience and Decision to Refer a Disruptive student. School psychology international. V27, n4, P462 – 74. EVANS, S. PETER HUXLEY, CLAIRE GATELY, MARTIN WEBBER, ALEX MEARS, SARAH PAJAK, JIBBY MEDINA, TIM KENDALL and CORNELIUS KATONA(2006). Mental health, burnout and job satisfaction among mental health social workers in England and Wales. BRITISH JOURNAL OF P SYCHIATRY , 188: 75-80. Farah BakhshS, GholamrezayeeS, Nick P. I(2007). The survey of students' mental health in relation to academic factors. The Quarterly Journal of Fundamentals of Mental Health; 8, 33&34: 61_66. [Persian] Farber BA(2000). Introduction: Understanding and treating burnout in a changing culture. Journal of Clinical Psychology;56:589-594. Freadenberger J.J.(1975). The staff burnout syndrome in alternative institutions. Psychiatry, Theory, Research and practice. Vol 12, No.1. Gee, Susan B. , Croucher, Matthew J& Beveridge, J.(2010). 'Measuring Outcomes in Mental Health Services for Older People: An evaluation of the Health of the Nation Outcome Scales for elderly people (HoNOS65+)', Hakanen Jari J, Bakker Arnold B, Schaufeli Wilmar B. (2006). Burnout and work engagement among teachers. Journal of School Psychology 43. www. Elsevier. Com/locate/ tate Iqbal, F. & Farhana Abbasi (2013). RELATIONSHIP BETWEEN EMOTIONAL INTELLIGENCE AND JOB BURNOUT AMONG UNIVERSITIES PROFESSORS. ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES. Vol. 2 No. 2, pp: 219-229. Jablkowska K, Borkowska A.(2005) Evaluation of the intensity of stress at work and burnout syndrome in the managers. Med Pr. 2005;6(6):439-44. Karger H. P. (1981) "Burnout as Alienation", Social Service Review, 55 (2): 270-283. Ksiazek I, Stefaniak TJ, Stadnyk M, Ksiazek J.(2011). Burnout syndrome in surgical oncology and general surgery nurses: a cross-sectional study. Eur J Oncol Nurs. ;15(4):347-50. Leiter MP, Maslach C.( 1998). Burnout. Encyclopedia of Mental Health;1:347-357. Marcks, B. A., & Woods, D. W. (2007). Role of thought-related beliefs and coping strategies in the escalation of intrusive thoughts: An analog to obsessivecompulsive disorder. Behaviour Research and Therapy, 45,2640-2651. Masalch C, Jackson SE(1984). Burnout in organizational settings. In: Oskamp S, editors. Applied social psychology annual: Vol.5. Applications in organizational settings. Beverly Hills, CA: Sage;. p.133-153. Maslach C, Goldenberg J.( 1988). Prevention of burnout: new perspectives. Appl Prevent Psychol.; 7:74-63. Maslach C, Schaufeli, W.B; Leiter, M.P.(2001). Job burnout. Annual Review Psychology 52:397-422. Maslach C. Jackson S. (1981) "The Measurement of Experienced Burnout", Journal of Occupational Behavior. 2: 99-113. Much. K, Amy L Swanson, and Richard L. Jazazewski (2005 ) "Burnout Prevention for Professionals in Psychology" Journal of Vocational Behavior, 71: 215-218. Naidoo J, Wills J.(2000) Health promotion (foundation for practice). UK: Bailiere Lindal Co; 6: 361-363. Nyklicek I, Pop V.J. (2005). Past and familial depression predict current symptoms of Professional burnout. Journal of Affective Disorders 88. www.elsevier. Com/locate/jad Oehler Jerri M & et al. (1991). Burnout, job stress, anxiety and perceived social support in neonatal nurses. Journal heart & lung. Vol. 20 (5pt.1). Ryff, C. D., & Keyes, C. L. M. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69, 719-727. Ryff, C. D., & Singer, B. H. (2006). Best news yet on the six-factor model of wellbeing. Social Science Research, 35, 1103-1119. Sherman DW.( 2004). Nurses' stress & burnout. How to care for yourself when caring for patients and their families experiencing life-threatening illness. Am J Nurs. 104: 48-56. Shirom, A. (2003). Job-related burnout: A review. In J. C. Quick, & L. E. Tetrick (Eds.), Handbook of occupational health psychology (pp. 245-264). Washington, DC: American Psychological Association. Shirom, A., Melamed, S., Toker, S., Berliner, S., & Shapira,I. (2005). burnout and health: Current knowledge and future research directions. In A. Anthoniou & C. Cooper (Eds.), New perspectives in occupational health (Vol. 20, pp. 269–309). London, U. K & Athens, Greece: Wiley and Greek Universities Publishing House Siegrist J, Marmot M(2004). Health inequalities and the psychosocial environment-two scientific challenges. Soc Sci Med ; 58 (8): 1463-73. PubMed PMID: 14759690. Singh, P. & Suar, D. (2013). Health Consequences and Buffers of Job Burnout among Indian Software Developers. Psychological Studies. Volume 58, Issue 1, pp 20-32. Soares J.F, Jablonska B (2004). Psychosocial experiences among Primary care Patients with and without musculoskeletal pain. Journal of Pain 8. www.EuropeanJournalPain.com. Springer, K. W., & Hauser, R. M. (2006). An assessment of the construct validity of Ryff’s scales of psychological well-being: Method, mode, and measurement effects. Social Science Research, 35, 1080- 1102. Tudor K. Mental health promotion: paradigms and practice. London ; New York: Routledge; 1996. xvi, 308 p. p W.H.O. (1996). Life skills education : planing for researchh devision of mental health & prevention of substance abuse. Geneva : W.H.O International Journal of Disability, Development and Education, 57: 2, 155 — 174. World Health Organization E(2005). Mental health action plan for Europe. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. World Health Organization. (1998). Health Promotion Glossary, Geneva, January,p: 1. Yan J, Wang LJ, Cheng Q, Miao DM, Zhang LY, Yuan SP, (2008). Estimated mental health and analysis of relative factors for new Chinese recruits. Mil Med; 173 (10): 1031- 4. PubMed PMID: 19160625. Zare, Hossein., Abass Shayestefar and Zahra khaksari(2013). Analysis of the Relationship between Burnout and Mental Health in Female Practitioners. J. Life Sci. Biomed. 3(2): 161-166. Zimmerman, M., McGlinchey, J. B., & Chelminski, I. (2008). An inadequate community standard of care: Lack of measurement of outcome when treating depression in clinical practice. Primary Psychiatry, 15(6), 67-75. پيوست الف ) پرسشنامه‌ها پاسخگوي گرامي: پرسشنامه اي كه تقديم مي‌گردد به منظور بررسي ميزان فرسودگي شغلي و سلامت رواني كاركنان تهيه و تدوين شده است خواهشمند است پس از بررسي و دقت لازم در ارائه پاسخ پژوهشگر را ياري نمائيد تا بر اساس ديدگاه‌هاي ارزشمندتان موضوع فوق را مورد تجزيه و تحليل قرار دهد. اميد است كه نتايج بررسي در تقويت و تحكيم نقاط مثبت و اصلاح و ترميم نقاط ضعف موجود روشنگر مسائل و يا ياري رسان ديگر مسئولين امر باشد. با تشكر و آرزوي توفيق پژوهشگر راهنمائي: با توجه به طيف ارائه شده، گزينه اي که به بهترين شکل نظر شما را نشان مي‌دهد، علامت بزنيد. الف ـ مشخصات پاسخ دهنده جنسيت: مرد زن سن: کمتر از 30 سال 31 تا 45 سال 46 تا 60 سال بالاي 60 سال تحصيلات: ديپلم فوق ديپلم ليسانس فوق ليسانس و بالاتر سابقه خدمت: زير 5 سال 5 تا 10 سال 11 تا 15سال 16 تا 20 سال بالاي 20 سال ب ـ سوالات پرسشنامه فرسودگي شغلي مسلچ رديفسوالاتهرگزچندبار در ساليک بار در ماهچندبار در ماهيک بار در هفتهچندبار در هفتههر روز1احساس مي‌کنم کارم به لحاظ رواني توان و نيروي مرا گرفته است.2در پايان يک روز کاري احساس مي‌کنم مورد سوء استفاده قرار گرفته ام.3صبح روزي که بايد سرکار بروم از تصور رفتن به سر کار احساس خستگي مي‌کنم.4به آساني مي‌توانم احساسات ارباب رجوع را درک کنم.5احساس مي‌کنم با برخي از ارباب رجوع به صورت اشيايي بدون شخصيت انساني برخورد مي‌کنم.6کار با ارباب رجوع براي تمام روز واقعا برايم سخت و طاقت فرساست.7احساس مي‌کنم به راحتي مي‌توانم با مشکلات ارباب رجوع به راحتي کنار بيايم.8احساس مي‌کنم شغلم از نظر روحي،مرا فرسوده کرده است.9احساس مي‌کنم از طريق شغلم بر زندگي ارباب رجوع تاثير مثبت مي‌گذارم.10از زماني که اين شغل را انتخاب کرده ام نسبت به ديگران بي تفاوت شده ام.11از اين نگرانم که اين شغل مرا نسبت به مردم سنگدل کند.12احساس مي‌کنم سرشار از نيرو و انرژي هستم.13شغلم باعث شده که احساس بيهودگي کنم.14احساس مي‌کنم کار را به سختي انجام مي‌دهم.15واقعا برايم مهم نيست بر سر بعضي از ارباب رجوع چه مي‌آيد.16سرو کار داشتن با ارباب رجوع سخت است و مرا تحت فشار رواني قرار مي‌دهد.17به آساني مي‌توانم محيط آرامي‌براي ارباب رجوع فراهم کنم.18پس از کار با ارباب رجوع احساس نشاط و شادماني مي‌کنم.19شغلم دست آوردهاي مهم و با ارزشي برايم داشته است.20احساس مي‌کنم به آخر خط رسيده ام.21در حيطه شغلي خود با مشکلات عاطفي و رواني بسيار با متانت برخورد مي‌کنم.22احساس مي‌کنم ارباب رجوع براي برخي از مشکلات مرا مقصر مي‌دانند. پرسشنامه سلامت رواني گلبرگ (GHQ-28) راهنمايي: مي‌خواهيم بدانيم که در يک ماه گذشته، ناراحتي جسماني داشته ايد و يا به طورکلي، وضع عمومي‌سلامت شما چگونه بوده است. لطفاً پاسخي را که فکر مي‌کنيد بيشتر ازپاسخهاي ديگر با وضع شما مطابقت دارد، مشخص کنيد. فراموش نکنيد مي‌خواهيم وضع کنوني و اخير شما را بدانيم، نه آنچه در گذشته وجود داشته است. ضمناً پاسخ شما کاملا محرمانه خواهد بود. آيا اخيراً احساس کرده ايد که حالتان بسيار خوب است و از سلامت خوبي برخورداريد؟الف: بيشتر از حد معمولب: در حد معمولج: بدتر از حد معمولد: خيلي بدتر از حد معمولآيا اخيراً احساس کرده ايد که به يک داروي نيروبخش موثر احتياج داريد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا اخيراً احساس کرده ايد که نيروي کافي نداريد و حالتان خوش نيست؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا اخيراً احساس کرده ايد که بيمار هستيد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا اخيراً دچار سردردهايي شده ايد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا اخيراً در سر خود احساس سنگيني يا فشار کرده ايد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا اخيراً احساس سرماي شديد يا گرگرفتگي کرده ايد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا اخيراً خوابتان به دليل نگراني زياد بسيار کم شده است؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا اغلب هنگام شب، پس از خواب رفتن از خواب بيدار شده ايد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا احساس کرده ايد که مدام خسته ايد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا عصبي و بدخلق شده ايد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا بي دليل از چيزي ترسيده يا دچار وحشتزدگي شده ايد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا احساس مي‌کنيد که همه چيز از اختيار شما خارج شده است؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا همواره عصبي و آشفته هستيد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا به گونه اي برنامه ريزي کرده ايد که خود را مشغول و سرگرم نگهداريد؟الف: بيشتر از حد معمولب: در حد معمولج: کمتر از حد معمولد: خيلي کمتر از حد معمولآيا براي انجام کارها بيش از گذشته وقت صرف کرده ايد؟الف: بهتر از حد معمولب: در حد معمولج: طولاني تر از حد معمولد: بمراتب طولاني تر از حد معمولآيا روي هم رفته احساس مي‌کنيد کارها را خوب انجام داده ايد؟الف: بهتر از حد معمولب: در حد معمولج: کمتر از حد معمولد: به مراتب کمتر از حد معمولآيا از روشي که براي انجام وظيفه خود به کار برده ايد راضي هستيد؟الف: راضي تر هستمب: مثل معمولج: کمتر از حد معمول راضي هستمد: به مراتب کمتر راضي هستمآيا احساس مي‌کنيد نقش موثري در کارها داريد؟الف: بيشتر از حد معمولب: در حد معمولج: کمتر از حد معمولد: خيلي کمتر از حد معمولآيا احساس مي‌کنيد قادر به تصميم گيري در امور هستيد؟الف: بيشتر از حد معمولب: در حد معمولج: کمتر از حد معمولد: خيلي کمتر از حد معمولآيا مي‌توانيد از انجام فعاليتهاي عادي خود لذت ببريد؟الف: بيشتر از حد معمولب: در حد معمولج: کمتر از حد معمولد: خيلي کمتر از حد معمولآيا خود را فرد بي ارزشي مي‌دانيد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا احساس مي‌کنيد زندگي کاملاً نااميد کننده است؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا احساس مي‌کنيد زندگي ارزش زنده ماندن ندارد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا درباره ي امکاناتي فکر کرده ايد که مي‌توانند شما را از شر خودتان خلاص کنند؟الف: قطعاً نهب: فکر نمي‌کنمج: به ذهنم خطور نکردهد: قطعاً بلهآيا بارها فکر کرده ايد که به علت ناراحتي عصبي هيچ کاري را نمي‌توانيد انجامبدهيد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا احساس مي‌کنيد که آرزو داريد بميريد و از همه چيز راحت شويد؟الف: اصلاًب: در حد معمولج: تقريباً بيشتر از حد معمولد: به مراتب بيشتر از حد معمولآيا احساس مي‌کنيد که فکر از بين بردن خود، ذهنتان را مشغول مي‌کند؟الف: قطعاً نهب: فکر نمي‌کنمج: به ذهنم خطور نکردهد: قطعاً بله ب ) نتايج خروجي Spss Frequency Table OstanFrequencyPercentValid PercentCumulative PercentValidKhorasan5668.368.368.3Golestan2631.731.7100.0Total82100.0100.0 JensiatFrequencyPercentValid PercentCumulative PercentValidmale7692.792.792.7female67.37.3100.0Total82100.0100.0 AgeFrequencyPercentValid PercentCumulative PercentValid<301619.519.519.531-456376.876.896.346-6033.73.7100.0Total82100.0100.0 TahsilatFrequencyPercentValid PercentCumulative PercentValidDiplom2226.826.826.8Kardani1822.022.048.8Karshenasi3745.145.193.9Arshadvdr56.16.1100.0Total82100.0100.0 SabegheFrequencyPercentValid PercentCumulative PercentValid<544.94.94.95-104048.848.853.711-152328.028.081.716-20911.011.092.7>2067.37.3100.0Total82100.0100.0 FTAtefiaFrequencyPercentValid PercentCumulative PercentValidHiTahlilAtefi916.116.116.1MidTahlilAtefi1119.619.635.7LowTahlilAtefi3664.364.3100.0Total56100.0100.0a. ostan = khorasan Reliability Case Processing SummaryN%CasesValid82100.0Excludeda0.0Total82100.0a. Listwise deletion based on all variables in the procedure.Reliability StatisticsCronbach's AlphaN of Items.73422Case Processing SummaryN%CasesValid82100.0Excludeda0.0Total82100.0a. Listwise deletion based on all variables in the procedure.Reliability StatisticsCronbach's AlphaN of Items.94028 Nonparametric Correlations CorrelationsFarsodegiKolSalamatRavaniKOLSpearman's rhoFarsodegiKolCorrelation Coefficient1.000-.242*Sig. (2-tailed)..029N8282SalamatRavaniKOLCorrelation Coefficient-.242*1.000Sig. (2-tailed).029.N8282*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). CorrelationsSalamatRavaniKOLTahlilAtefiKOLSpearman's rhoSalamatRavaniKOLCorrelation Coefficient1.000-.484**Sig. (2-tailed)..000N8282TahlilAtefiKOLCorrelation Coefficient-.484**1.000Sig. (2-tailed).000.N8282**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). CorrelationsSalamatRavaniKOLMaskhSHakhsiatKOLSpearman's rhoSalamatRavaniKOLCorrelation Coefficient1.000-.236*Sig. (2-tailed)..033N8282MaskhSHakhsiatKOLCorrelation Coefficient-.236*1.000Sig. (2-tailed).033.N8282*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).CorrelationsSalamatRavaniKOLAdamKOLSpearman's rhoSalamatRavaniKOLCorrelation Coefficient1.000-.229*Sig. (2-tailed)..039N8282AdamKOLCorrelation Coefficient-.229*1.000Sig. (2-tailed).039.N8282*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). Abstract Job burnout is a mental syndrome consisting of emotional exhaustion, depersonalization (negative and without any emotional reaction to clients) and reduction of efficiency feeling which makes people have negatives attitude to themselves, their job and others and jeopardize the peoples general health. The purpose of this research is to survey the relationship between job burnout and general health of Sistan and Baluchestan telecommunication central office personnel. This is a descriptive-analytical study with stratified random sampling. The sample number was 82. The data collection instrument was questionnaire including 22 job burnout questions and 28 Goldenberg general health questions (GHQ-28). Meaningful correlation was found between the subjects' job burnout and their general health. Also there was correction between emotional exhaustion, anxiety and sleep disorder with general health; depersonalization with general health, anxiety and sleep disorder with job burnout and finally between incompetent personality with social relationship disorder. Regading the obvious relationship between job burnout and general health, it is necessary for organization managers to perform schedules for improving motivation, job satisfaction, self accomplishment and human relationship. Keywords: Job burnout, Emotional exhaustion, Depersonalization, Decreased personal accomplishment, General health.